Από τον Μαραθώνα στη Θεσσαλονίκη-Η Δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη

Share Button

Γράφει ο Δημήτριος Ν. Τσακίρης*

Ως γνωστόν, με το τέλος του εμφυλίου πολέμου το ΚΚΕ τέθηκε εκτός νόμου και ο «κίνδυνος από την Ανατολή», αποτελούσε συστατικό στοιχείο της κρατικής ιδεολογίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα κάθε κίνηση πολιτών που υποστήριζε την «εσωτερική ειρήνευση» της χώρας, τη διεθνή ύφεση, την ανάπτυξη των διακρατικών σχέσεων με τις βαλκανικές χώρες, την απελευθέρωση των πολιτικών κρατούμενων, την κατάργηση των στρατιωτικών δικαστηρίων, να θεωρείται ως «κομμουνιστική» και να καταπιέζεται από τον κατασταλτικό μηχανισμό του κράτους.

Ακόμη και η συγκέντρωση υπογραφών με αφορμή το «Κάλεσμα της Στοκχόλμης», για την γενική απαγόρευση των ατομικών όπλων – όσο και αν αυτό ηχεί σήμερα ως παράδοξο – ήταν για την εποχή εκείνη πολύ επικίνδυνη. Αυτό τουλάχιστον επιβεβαιώνει η εκτέλεση του Νικηφορίδη και έξι άλλων πολιτικών κρατούμενων στη Θεσσαλονίκη το 1951. Το γεγονός αυτό επέδρασε αρνητικά στην ανάπτυξη του ειρηνιστικού κινήματος. Διότι ο κίνδυνος να συλληφθεί κάποιος ακόμη και για μια υπογραφή ή συμμετοχή σε επιτροπή ειρήνης ήταν αρκετά αυξημένος.

Η κατατρομοκράτηση κάθε ενεργού πολίτη που έθετε σε αμφισβήτηση την εξωτερική πολιτική της χώρας ήταν άλλωστε και ο σκοπός των κρατούντων. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, δεν ήταν εύκολο να αναπτυχθεί τη δεκαετία του ’50 και στις αρχές της δεκαετίας του ’60 στην Ελλάδα ένα αξιόλογο μαζικό κίνημα ειρήνης, εφάμιλλο εκείνων των δυτικοευρωπαϊκών χωρών. Μόνο με τις «μαραθώνιες πορείες για την ειρήνη» (1963-66) γνώρισε το ειρηνιστικό κίνημα στη χώρα μας σημαντική ανάπτυξη.

Η ίδρυση επιτροπής ειρήνης (1952) από αριστερούς διανοούμενους και φιλελεύθερους πολιτικούς, με πρόεδρο τον ακαδημαϊκό Ν. Βέη, ή η ίδρυση της Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη (1955), με πρόεδρο τον πρώην υπουργό Α. Ζάκκα, είχαν περιορισμένες δραστηριότητες. Διακηρύξεις κατά της συμμετοχής της χώρας στο ΝΑΤΟ, κατά της παραχώρησης βάσεων στις ΗΠΑ και της εγκατάστασης ατομικών όπλων, και αυτοδιάθεση των Ελληνοκυπρίων. Αν και η ΕΕΔΥΕ δεν αποτελούσε οργανικό τμήμα του «Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης», υιοθετούσε όμως τις θέσεις του. Αυτό περιόριζε την αποδοχή των θέσεων της ΕΕΔΥΕ από άλλους πολιτικούς χώρους.

Η απόφαση του ΝΑΤΟ το 1957 να δημιουργήσει πεδίο βολής στην Κρήτη και η απόφαση των ΗΠΑ να εγκαταστήσουν πυρηνικά ξεσήκωσαν θύελλα διαμαρτυριών στο νησί, οι οποίες εντάθηκαν τα επόμενα χρόνια, κυρίως με την «κρίση των πυραύλων» το 1962 και τη «μαραθώνια πορεία ειρήνης».

Η μαραθώνια πορεία

Mε τις «μαραθώνιες πορείες για την ειρήνη» (1963-66) το ειρηνιστικό κίνημα στη χώρα μας γνώρισε σημαντική ανάπτυξη.

H «μαραθώνια πορεία ειρήνης» που αναπτύχθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1960 αποτελεί νέα μορφή εκδήλωσης κοινωνικού κινήματος, η προσπάθεια του οποίου να πραγματοποιήσει στις 21 Απρίλη του 1963 πορεία ειρήνης από τον Μαραθώνα στην Αθήνα απέτυχε. Η «αποτυχία» οφείλεται στη δράση των κατασταλτικών μηχανισμών του κράτους, στη δράση των παρακρατικών και φιλοκυβερνητικών οργανώσεων κατά μήκος της κλασικής διαδρομής, καθοδηγούμενες από τον υπαστυνόμο της ασφάλειας Αθηνών, Β. Λάμπρου, μετέπειτα πρωταγωνιστή της στρατιωτικής δικτατορίας της 21ης Απρίλη του 1967. Η κατάσταση επιδεινώθηκε όταν η αστυνομία άρχισε να συλλαμβάνει εκπροσώπους δυτικοευρωπαϊκών κινημάτων ειρήνης, δηλώνοντας έτσι την απόφασή της ότι η πορεία δεν θα πραγματοποιηθεί, όσο και αν αυτό ήθελε κοστίσει πολιτικά.

Το μνημείο του Μαραθώνα φυλάσσεται από δυνάμεις της χωροφυλακής και κάθε πρόσβαση σ’αυτό απαγορεύεται. Αρκετές χιλιάδες αστυνομικών δυνάμεων ελέγχουν την κλασική διαδρομή, προκειμένου να καταστήσουν κάθε προσπάθεια πραγματοποίησης της πορείας αδύνατη. Σε κατάσταση ετοιμότητας βρίσκονταν και δυνάμεις του στρατού. Στις 21 Απριλίου 1963 η Αθήνα εμφάνιζε «κατάσταση πολιορκίας». Η προσπάθεια μερικών εκατοντάδων νέων της επιτροπής «Bertrand Russel» να διασπάσουν τον αστυνομικό κλοιό απέτυχε. Οι περισσότεροι από αυτούς συνελήφθησαν και αργά το βράδυ αφέθησαν ελεύθεροι.

Ωστόσο, έστω και συμβολικά, η πορεία ειρήνης πραγματοποιήθηκε από ένα μόνο άτομο, τον αντιπρόεδρο της ΕΕΔΥΕ και βουλευτή της ΕΔΑ, Γρηγόρη Λαμπράκη, ο οποίος λόγω βουλευτικής ασυλίας κατάφερε να φθάσει – κατόπιν πολλών δυσκολιών – στον τύμβο του Μαραθώνα και να ξεκινήσει την πορεία προς την Αθήνα. Παρά τη βουλευτική του ασυλία συλλαμβάνεται μετά από δύο ώρες πορείας. Περίπου 2.000 διαδηλωτές συνελήφθησαν και κακοποιήθηκαν, μεταξύ αυτών και ξένοι εκπρόσωποι κινημάτων ειρήνης.

Με την πολιτική τής καταστολής η κυβέρνηση αποσκοπούσε να εμποδίσει την παραπέρα ανάπτυξη του κινήματος ειρήνης, διότι οι απόψεις του έρχονταν σε σύγκρουση με την εξωτερική και αμυντική πολιτική της. Η πραγματοποίηση της πορείας θα ενίσχυε τους διεκδικητικούς αγώνες των εργαζομένων για καλύτερες συνθήκες ζωής. Η πρώτη μαραθώνια πορεία, παρά την απαγόρευσή της, ή ακριβώς γι’ αυτό, αποτέλεσε ίσως και την πρώτη μαζική διαμαρτυρία κατά της αυταρχικής πολιτικής άσκησης της εξουσίας.

Η δολοφονία του Γ. Λαμπράκη

Οι εκδηλώσεις για την ειρήνη και τον αφοπλισμό συνεχίστηκαν και τις επόμενες εβδομάδες. Η επιτροπή ειρήνης της Θεσσαλονίκης αποφάσισε για τις 22 Μαΐου εκδήλωση για την ειρήνη με κύριο ομιλητή τον Γ. Λαμπράκη. Η κυβέρνηση για πρώτη φορά βρίσκεται σε θέση άμυνας. Από την άλλη η αντικυβερνητική διάθεση ευρύτερων στρωμάτων του πληθυσμού οξύνεται ακόμη περισσότερο λόγω της αντίθεσής του προς τη μοναρχία, ιδιαιτέρως δε για την ανάμειξη της βασίλισσας Φρειδερίκης στην πολιτική ζωή της χώρας. Σ’ αυτό συνέβαλε και η προηγηθείσα πρόκληση του βασιλιά Παύλου, ο οποίος απευθυνόμενος σε αξιωματικούς του στρατού στη Θεσσαλονίκη είχε διακηρύξει το: «Σας ανήκω και μου ανήκετε». Με την πράξη του αυτή καλούσε τον στρατό σε αντισυνταγματική εκτροπή. Για την Αριστερά και την αριστερή πτέρυγα της Ένωσης Κέντρου αυτό σήμαινε ότι ο ρόλος του στρατού από εγγυητή των συνόρων της χώρας μετατοπίζονταν βαθμιαία σε εγγυητή της κυρίαρχης πολιτικής κατάστασης. Από την πλευρά του το σώμα των αξιωματικών και ιδιαιτέρως η παράνομη οργάνωση του ΙΔΕΑ, μέλη της οποίας ήταν και οι συμμετέχοντες στο στρατιωτικό πραξικόπημα της 21ης Απρίλη 1967, κατανοούσε κάθε πολίτη που αντιτάσσονταν στους εξοπλισμούς και εναντίον της πολιτικής του ΝΑΤΟ ως όργανο κομμουνιστικής συνωμοσίας. Αναπόφευκτα, λοιπόν, συμβολικά ο βασικός εχθρός των παρακρατικών και παραστρατιωτικών οργανώσεων δεν ήταν κανείς άλλος, την εποχή αυτή, από την ηγετική φυσιογνωμία του ειρηνιστικού κινήματος, ανεξάρτητο βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη, ο οποίος ευρισκόμενος στο Λονδίνο με αφορμή τη συμμετοχή του στην «πορεία του Aldermaston» είχε πρωταγωνιστήσει και στα επεισόδια κατά της βασίλισσας Φρειδερίκης.

Γι’ αυτό αποφασίστηκε η φυσική του εξόντωση από τους παραπάνω μηχανισμούς.

Η ευκαιρία έμελλε να τους δοθεί στην εκδήλωση για την ειρήνη στη Θεσσαλονίκη. Και δεν είναι τυχαίο ότι ο Λαμπράκης δολοφονήθηκε στην πρώτη εκδήλωση ειρήνης στη Θεσσαλονίκη στις 22 Μάη, ακριβώς εκεί όπου δραστηριοποιούνταν οι περισσότερες παραστρατιωτικές οργανώσεις της χώρας.

* Dr. Phil der FU Berlin.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *