Η Παλιά Βέλλιανη και η μετοικεσία των Βελλιανιτών στους Παξούς
Δημοσιεύθηκε 09/11/2020 | Από user | Σχολιάστε
Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα
Η Παλιά Βέλλιανη και η μετοικεσία των Βελλιανιτών στους Παξούς
Νότια και πλησίον της Αρχαίας Ελέας (350 π.Χ.), μετά την καταστροφή της από τους Ρωμαίους το 167 π.Χ., ιδρύθηκε το χωριό Βέλλιανη, την οποία σήμερα ονομάζουμε Παλιά Βέλλιανη.
Η περιοχή της Ελεάτιδας, δηλαδή το λεκανοπέδιο της Παραμυθιάς μέχρι την Αμμουδιά (εκβολές του Αχέροντα), όπως και όλης της Ηπείρου, για μεγάλο χρονικό διάστημα, έμεινε σχεδόν έρημος. Έμεινε σχεδόν έρημος, επειδή, όσοι Ηπειρώτες επέζησαν της ρωμαϊκής καταστροφής, μεταφέρθηκαν αιχμάλωτοι στη Ρώμη, όπου άλλοι πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα και άλλοι χρησιμοποιήθηκαν στις διάφορες εργασίες. Η άποψη αυτή, δηλαδή η ερήμωση της Ηπείρου, αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι το 31 π. Χ, μετά τη νίκη του Γάιου Οκταβιανού επί του Μάρκου Αντώνιου και της Κλεοπάτρας στο Άκτιο της Πρέβεζας, ο νικητής για να κτίσει την πόλη της νίκης, τη Νικόπολη, έφερε εργάτες από την Αιτωλοακαρνανία.
Συνοπτικά για την Παλιά Βέλλιανη
– Το 1431 μ.Χ. οι Τούρκοι κατέλαβαν τα Ιωάννινα.
– Την εποχή αυτή το χωριό Βέλλιανη βρισκόταν υπό την κυριαρχία του Ευστάθιου Πάλλη.
– Ο πληθυσμός της Βέλλιανης :
α. Σύμφωνα με το Δημήτρη Παναγιωτίδη, τον Ακαδημαϊκό Νικόλαο Bέη και το Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό του Ελευθερουδάκη, τόμος Γ΄. , λήμμα Βέλλιανη, σελ. 100, ανέρχονταν (πριν από τη μετοίκηση των κατοίκων της στους Παξούς) σε πεντακόσιες (500) οικογένειες, δηλαδή σε τρεις χιλιάδες (3.500) κατοίκους.
β. Σύμφωνα με το Παναγιώτη Αραβαντινό το έτος 1856 η Βέλλιανη αριθμούσε δώδεκα (12) οικογένειες, δηλαδή 84 κατοίκους.
Τη φωτ. μού την έστειλε η Ανίτα Βασιλείου Δημητρίου (Προδρόμι), καθηγήτρια Γερμανικών
Γραπτές μαρτυρίες
– Ο Leake William : « Travels in Northern Greec, London 1835, σελ. 69 :
Στις 3 Μαΐου του 1809 ο Άγγλος Αντισυνταγματάρχης Leake William, προερχόμενος από το Σούλι, μέσω Γλυκής επισκέφτηκε την Παναγία « Χάλασμα », « το Παλιόκαστρο » (τη σημερινή αρχαία Ελέα), και στη συνέχεια την « Παλιά Βέλλιανη ». Για την επίσκεψή του στην Παλιά Βέλλιανη, γράφει :
« … Το χωριό Βέλλιανη, σήμερα ερείπια, βρίσκεται κάτω από την Ακρόπολη, αλλά μέσα στα όρια της παλιάς πόλης (εννοεί την αρχαία Ελέα), όπως μαρτυρούν μερικά θεμέλια στα κατηφορικά υψώματα.
Στο μοναστήρι Άγιος Ιωάννης, από το οποίο μόνο η εκκλησία του δεν είναι καταστραμμένη, βρήκα υπολείμματα ενός κίονα από ασβεστόλιθο, του οποίου η διάμετρος ήταν τρία πόδια περίπου. Έναν άλλο παρόμοιο κίονα βρήκα επίσης μέσα στο χωριό.
Πιο κάτω από τα ερείπια μιας ερειπωμένης εκκλησίας είναι μερικά άλλα λίθινα θραύσματα ελληνικής αρχιτεκτονικής με ένα καταστραμμένο κεφάλι βοδιού και άλλα λίθινα εντυπωσιακά στολίδια, τα οποία δεν ήταν πολύ παλιά. Αυτά είναι τα μοναδικά υπολείμματα της γλυπτικής … »
– Η Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Δρανδάκη, έτος έκδοσης 1927, τόμος 18ος , λήμμα Πάλλης, σελ. 480 :
« Πάλ(λ)ης : όνομα παλαιού ηπειρωτικού οίκου, καταγόμενου εκ της πόλεως Παραμυθίας της Θεσπρωτίας. Η κατ’ ευθείαν γενεαλογία του οίκου ανέρχεται μέχρι του Ευσταθίου Πάλ(λ)η, πρωτεύοντος εν Παραμυθία κατά το Ι4 αιώνα, κυρίου του χωρίου Ελινοί (Κοινότ. Βέλλιανη). Τούτου αδελφοί, ο μεν Νικόλαος εγκατέστη εν Αρκαδία της Πελοποννήσου, αποθανών άτεκνος, ο δε Ιωάννης Πάλ(λ)ης μετώκησεν εις Ιταλίαν, εις το κράτος της Νεαπόλεως.
Υιός του Ευσταθίου ο Λάμπρος Πάλλης διεκρίθη κατά τους αγώνας των Ηπειρωτών εναντίον της τουρκικής εισβολής. Επί κεφαλής του σώματος των Ηπειρωτών της Παραμυθίας μάχεται εις την ορεινήν και δυσπρόσιτον χώραν της βορείου Θεσπρωτίας κατά των αλβανικών και τουρκικών εισβολών και τραυματίζεται. Αλλά έτι τινά μετά την υπό Αμουράτ του Β΄. κατάληψιν των Ιωαννίνων (1331) αναγκάζεται να συνθηκολογήσει μετά των κατακτητών Αλβανών, αυτός δε μετά της οικογενείας του να μετοικήσει εις Ιωάννινα…. »
– Γεωργίου Τράνακα : Εφημερίδα « Ηχώ των Παξών », φύλλο 11/1973 «… Α. – Ο αείμνηστος καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Νικόλ. Α. Βέης ανααφέρει : Ότι το χωρίον Βέλλιανη της Παραμυθιάς κατωκείτο άλλοτε επί Τουρκοκρατίας εκ πεντακοσίων οικογενειών των οποίων όμως πολλαί κατέφυγον, δι’ ους λόγους αναφέρει ο κ. Αρχιμανδρίτης εις Παξούς και ολίγαι εις Κέρκυραν, λαβούσαι το επώνυμον « Βελλιανίτης » εκ του χωρίου από το οποίον κατήγοντο.
(Φωτογρ. 2. Αρχείο Μ.Α.Μ. )
– Ο Γεώργιος Δημητρίου (Μάνθος), Προδρόμι (επιστολές του με ημερομηνία 21.04 και 06.05.1998):
« Το Μοναστήρι του Ιωάννη του Προδρόμου (Μονή της Βέλλιανης) είχε δύο χιλιάδες (2.000) ρίζες ελιές, από τις οποίες σήμερα (1998) πολλές έχουν καταστραφεί, γιατί δεν τις φροντίζει κανένας. ΄Ολες τις ελιές αυτές τις δώρισαν κατά τον καιρό της Τουρκοκρατίας στο Μοναστήρι οι κάτοικοι της Παλιάς Βέλλιανης και του Προδρομιού. Τις δώρισαν, επειδή οι Τούρκοι φοβούνταν τους Αγίους και στα βακούφια δεν έβαζαν χέρι. Σήμερα, ενώ ο Τούρκος κατακτητής δεν υπάρχει, τις ελιές αυτές κατέχει η Μητρόπολη της Παραμυθιάς, η οποία ούτε τις εκμεταλλεύεται, αλλά και ούτε τις διανέμει σε ακτήμονες…
Παλιά ζούσαν εδώ πολλοί άνθρωποι, υπήρχε ζωή. Τη ζωή αυτή μαρτυρούν και τα πολλά τοπωνύμια, που ακόμα σώζονται : η τοποθεσία, οι τέσσερις ελιές του Μπέη, φανερώνει ότι ο Μπέης, επειδή δεν είχε δωρίσει τις τέσσερις ελιές του στο Μοναστήρι, φέρουν ακόμα το όνομά του. Το Μέγα Αμπέλι (σ.σ. το πρώτο ποδοσφαιρικό γήπεδο του Προδομιού), η Παλιόστανη, στου Πρέντζια (σ. Βασ.Γ. Δημητρίου : πεζούλια,αριστερά από το Μεγα Αμπέλι, προς το βουνό, στα οποία καλλιεργούνταν αμπέλια). Ο Πρέντζιας δολοφονήθηκε από τους Τούρκους περίπου το 1586. Το Λιθάρι του Κίτσιου (σ. Βασ.Γ. Δημητρίου: πιο κάτω από το Μοναστήρι), οφείλει την ονομασία του στον Κίτσιο Τζαβέλα, τον Οπλαρχηγό του Σουλίου. Ο Κίτσιος Τζαβέλας κατά την εποχή των πολέμων του Σουλίου με τον Αλή Πασά, (1790-1803) έλεγχε τα πάντα στην περιοχή μας. Από το βουνό κατέβαινε τα βράδια στην Παλιά Βέλλιανη και το Προδρόμι, έπαιρνε τρόφιμα και λημέριαζε στο Λιθάρι αυτό. ΄Υστερα από τη Σκαλοπούλα ανέβαινε ψηλά στο Κιόνι του Τζαβέλα (σ. Βασ.Γ. Δημητρίου :σύνορο Προδρομιού – Ζερβοχωριού, κοντά στη σκήτη της Αγίας Παρασκευής ) και από κει, μέσω της Πισσαριάς και της Γράβας του Κιτσάκη, κατέβαινε στο χωριό Τσαγγάρι και στη συνέχεια πήγαινε στο Σούλι. Κάτω από το Λιθάρι του Κίτσιου υπήρχαν τα σπίτια της Παλιάς Βέλλιανης, από τα οποία εγώ είχα μετρήσει κάπου πενήντα (50)…. ( Βλέπ. Χρήστος Δ. Σιώζος, Διδάκτωρ Ιατρικής : «Το Προδρόμι Θεσπρωτίας», Ιωάννινα 2000, σελ. 119 έ.121 )
Φωτογραφία (3). Αρχείο Μ.Α.Μ.
Οι Παλιοί Βελλιανίτες είχαν το θαφτικό τους (νεκροταφείο) βόρεια από τη βρύση του Μοναστηριού και εκατό περίπου μέτρα προς το κάστρο. Εκεί μέχρι των ημερών μας, μετά από μεγάλες πλημμύρες, έβγαιναν μέσα από τη γη ανθρώπινα κόκαλα.
Όλα τα παραπάνω τα ξέρω, κυρίως από το Χρηστογιάννη, που ήταν δάσκαλος, πολύ διαβασμένος και ίσως και γι’ αυτό τον καθαίρεσαν. Είχε πολλά βιβλία, τα οποία διάβαζε, και, όταν οι Γερμανοί το 1943 έκαψαν το Προδρόμι, κάηκαν κι αυτά… »
Η μετοικεσία των Βελλιανιτών
Συνοπτικά
– Η μετοικεσία των Βελλιανιτών στους Παξούς έλαβε χώρα στο τέλος του 1400 με αρχές του 1500 μ. Χ.
– Οι Βελλιανίτες κατά τη μετοικεσία τους στους Παξούς πήραν μαζί τους και την εικόνα της Παναγίας από την τρίκλητο ομώνυμο εκκλησία τους, σήμερα «Παναγία Χάλασμα».
– Οι Βελλιανίτες των Παξών ήταν οι κληρονόμοι της Μονής της Βέλλιανης του Ιωάννου του Πρόδρομου, ως και όλης της περιουσίας της.
– Το οικόσημο των Βελλιανιτών στους Παξούς και Κέρκυρα ήταν δύο κοκόρια με στέμμα, που έφερνε τρεις ακτίνες (βλέπ. π.κ. φωτογραφία 3).
Οι Τούρκοι καταλαμβάνουν τα Ιωάννινα
Το 1431 οι Τούρκοι, μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης (1930), κατέλαβαν τα Ιωάννινα. Την εποχή αυτή τη Θεσπρωτία κατείχαν οι Βενετοί, οι οποίοι διατήρησαν το καθεστώς των Σπαχήδων. Οι Σπαχήδες, μεγάλοι γαιοκτήμονες, διατηρούσαν δικό τους στρατό με δική τους σημαία, στην οποία εικονίζονταν ο Άγιος Γεώργιος. Και οι δύο – Βενετοί και Σπαχήδες – προσπαθούσαν να εμποδίσουν την κάθοδο των Τούρκων προς τα παράλια του Ιουνίου Πελάγους.
Σύμφωνα με τη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (βλ.π.π), την εποχή αυτή ο Λάμπρος Πάλλης αμύνονταν εναντίον των Αλβανών και Τούρκων, που προσπαθούσαν να εισβάλουν στη Θεσπρωτία. Σε κάποια όμως μάχη, αφού τραυματίστηκε, συνθηκολόγησε μαζί τους και στη συνέχεια μετοίκησε με την οικογένειά του στα Ιωάννινα.
Ποιο όμως έτος συνθηκολόγησε ο Λάμπρος Πάλλης με τους Τούρκους και ποιους όρους περιλάμβανε η συνθηκολόγηση αυτή;
Οι Τούρκοι κατέρχονται στη Θεσπρωτία
Σύμφωνα με το Βασίλη Κραψίτη, « Η Ιστορία της Παραμυθιάς », Αθήνα 1991, σελ. 49 ), η Θεσπρωτία καταλήφθηκε από τους Τούρκους το έτος 1449, δηλαδή μετά την πτώση της Άρτας.
Η άφιξη και η επικράτηση των Οθωμανών στη Θεσπρωτία προκάλεσε την αναγκαστική φυγή πολλών Θεσπρωτών και την εγκατάστασή τους, κυρίως στα Ιόνια νησιά, τα οποία κατείχαν οι Βενετοί. Ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν και οι κάτοικοι της Βέλλιανης, οι οποίοι μετοίκησαν κυρίως στους Παξούς.
Φωτό (4): Από το Librod’ Oro, του Σπύρου Κατσαρού, Κέρκυρα 1983
Γραπτές μαρτυρίες
α. Το υπ’ αριθμ. 3295/1855 του Συμβολαιογράφου Νικ. Ορφανού
Το 1854, μετά την αποτυχημένη Ηπειρωτική Επανάσταση, η Μονή της Βέλλιανης, του Ιωάννου Προδρόμου, αφού λεηλατήθηκε και αρπάχτηκε όλη η κινητή της περιουσία από τους Τουρκαλβανούς, πυρπολήθηκε.
Ο Ιερομόναχος Λεόντιος, ηγούμενος της Μονής από το 1830 μ.Χ. , αφού πήρε μαζί του τα ιερά λείψανα και ορισμένα βιβλία, έμεινε στο μετόχι της, στο χωριό Προδρόμι.
Για την αποκατάσταση των καταστροφών της Μονής ο Λεόντιος μετέβηκε το 1855 στους Βελλιανίτες των Παξών, οι οποίοι είχαν υπό την προστασία τη Μονή, ήσαν κληρονόμοι όλης της περιουσίας της και είχαν καταγγείλει τους Τούρκους στις Αρχές της Βενετίας για την καταστροφή της.
Στο εν λόγω Συμβόλαιο ο Ιερομόναχος της Μονής της Βέλλιανης Λεόντιος ανάφερε ότι οι Βελλιανίτες μετοίκησαν στους Παξούς πριν από τριακόσια (300) έτη :
” Οι Προπάτορες των υποφαινομένων της γενεάς των Βελια-νιτάτων προ τριακοσίων ήδη και επέκεινα ετών μετοικήσαντες από την αντίπεραν Στερεάν της Ηπείρου τουτέστι από την Βέλιανη επαρχία Παραμυθιάς εις ταύτην την νήσον…”
β. Ιωάννη Δόικα : To Libro D’ oro των Παξών
Ο Ιωάννης Δόικας γεννήθηκε στο Μάρμαρο της Κέρκυρας, διετέλεσε προϊστάμενος του Ιστορικού Αρχείου Κέρκυρας και των Παξών και, ερευνώντας σε βάθος την Ιστορία των Παξών, συνέγραψε πολλά βιβλία. Στο βιβλίο του Libro D’ oro των Παξών, έκδοσης Κατσαρού Κέρκυρας, 1983, αναλύοντας το περιεχόμενο του υπ’ αριθμ. 3295/1855 Συμβολαίου του Νικ. Ορφανού, γράφει :
« Από έγγραφα που βρίσκονται στο Ιστορικό Αρχείο Παξών, πλη-ροφορούμαστε και τούτο σχετικά, την προέλευση ορισμένων από τους σημερινούς κατοίκους του νησιού π.χ. οι Βελλιανίτες ή Βελιανίτες, ήλθαν στο νησί περίπου το 1550 από τη Βέλλιανη της Παραμυθιάς (συμβολαιογράφος Παξών Ν.Ορφανός αριθ. 3295/1855).
Από τη νοταριακή αυτή πράξη, συνάγεται ευθέως ότι: Η φάρα των Βελιανιτών ουδέποτε διέκοψε τους δεσμούς της από τον τόπο της καταγωγής, αφού όπως αναφέρει ο ηγούμενος της Μονής Ιωάννου Προδρόμου, η φάρα είναι κυρία της Μονής και ότι επανειλημμένα εισέφερε για τη συντήρηση και ανοικοδόμηση.
Η μετοίκηση των Βελιανιτών έγινε στο τέλος του 1400 ή αρχή 1500, όταν βεβαιώνεται στην πράξη αυτή ” Οι Προπάτορες των υποφαινομένων της γενεάς των Βελιανιτάτων προ τριακοσίων ήδη και επέκεινα ετών μετοικήσαντες από την αντίπεραν Στερεάν της Ηπείρου τουτέστι από την Βέλιανη επαρχία Παραμυθιάς εις ταύτην την νήσον…” Αν λοιπόν υπολογίσουμε περισσότερα από 300 χρόνια με χρόνο το 1855 (ημερομηνία της Πράξεων) τότε άνετα καταλήγουμε ότι η μετοίκηση έγινε τέλος 1400 ή αρχές 1500.
Η μετοίκηση έγινε λόγω της έκρυθμης κατάστασης που ήταν στην περιοχή της Βέλιανης, αφού αναφέρεται ” ένεκα των τότε εις τα εκεί περισπασμών…“. …
Τέλος το έγγραφο αυτό υπογράφεται από 34 Βελιανίτες, με επικεφαλής τον Θεοδόσιον Ιερομόναχον Βελιανίτη, τον Γεώργιον Ιερέαν Βελιανίτη, τον Νικόλαον Ιερέα Βελιανίτη και τέλος τον “Λεόντιον Βελιανίτην Ηγούμενον του εν Βελιάνοις Μοναστηρίου του Αγίου και ενδόξου Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου”.
Κατηγορία/ες: Απόψεις, Επικαιρότητα, Πολιτισμός
