Ο αυριανός χάρτης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, του Παντελή Κυπριανού
Δημοσιεύθηκε 11/03/2018 | Από user | Σχολιάστε
Συντάκτης: Παντελής Κυπριανός*Στη χάραξη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης διεθνώς ξεχωρίζουν δύο μοντέλα: το γερμανικό-γαλλικό με τα λίγα πανεπιστήμια και τις πολλές τεχνικές-επαγγελματικές σχολές και το βορειοαμερικανικό με τα πολλά, μαζικά αλλά διαφορετικής ταχύτητας πανεπιστήμια.
Στη Γερμανία και τη Γαλλία το Πανεπιστήμιο αναφερόταν, ως τα τέλη τουλάχιστον του 19ου αιώνα, σε περιορισμένα γνωστικά αντικείμενα. Παράλληλα λειτουργούσαν Σχολές, Τεχνικές κυρίως στη Γαλλία (πολλές από τις σημερινές Μεγάλες Σχολές) και ποικίλες στη Γερμανία, Παιδαγωγικές, Εμπορικές, Τεχνολογικές. Στις ΗΠΑ τα πανεπιστήμια ήταν πολυάριθμα, διετούς ή τετραετούς φοίτησης, λίγα από τα οποία (200 κοντά από τα 5.000 που ξεχωρίζουν στις διεθνείς κατατάξεις) επιβλήθηκαν ως «ερευνητικά».
Ως το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η ελληνική τριτοβάθμια ήταν επηρεασμένη από Γερμανία και, λιγότερο, από Γαλλία. Μέχρι το 1924 είχαμε ένα πανεπιστήμιο (Αθηνών) και δύο (ΑΠΘ) μέχρι το 1964. Είχαμε ακόμη ένα τεχνικό (το ΕΜΠ) και «ανώτερες σχολές» που έγιναν «ανώτατες» στη δεκαετία του 1960 και «μονοθεματικά» πανεπιστήμια στη δεκαετία του 1980. Κάποια είναι γερμανικής κοπής (ΕΜΠ, ΑΣΚΤ, ΟΠΑ), άλλα γαλλικής (Γεωπονικό, Πάντειο, ΠΑΠΕΙ, ΠΑΜΑΚ).
Κατόπιν δυνάμωσε η αμερικανική επιρροή. Έτσι, ιδρύθηκαν Τμήματα και Σχολές εντός των πανεπιστημίων όπως οι Πολυτεχνικές στο ΑΠΘ τη δεκαετία του 1950 και στο Πανεπιστήμιο Πατρών αργότερα – πενταετούς, όμως φοίτησης α λα Γερμανία, όχι τετραετούς α λα ΗΠΑ.
«Μεσαία στελέχη» και «τεχνολογικά πανεπιστήμια»
Η γοργή, μεταπολεμικά, οικονομική ανάπτυξη, τροφοδοτούμενη από τη θεωρία του «ανθρωπίνου κεφαλαίου» και τη διεύρυνση του κράτους-πρόνοιας, έθεσαν το ζήτημα της κατάρτισης «μεσαίων στελεχών». Έτσι θεσπίστηκαν το 1959 οι δευτεροβάθμιες «Σχολές Εργοδηγών» και τα δύο «Μικρά Πολυτεχνεία» σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
Συνεπακόλουθα ιδρύθηκαν το 1973, με πρωτοβουλία της Παγκόσμιας Τράπεζας, τα ΚΑΤΕ (Κέντρα Ανώτερης Τεχνικής Εκπαίδευσης), που έγιναν το 1977 ΚΑΤΕΕ (προστέθηκε το Επαγγελματικής), το 1983 ΤΕΙ (Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα) και το 2001 ΑΤΕΙ (Ανώτατα). Αντίστοιχα σε άλλες χώρες θεσπίστηκαν «ανώτερα» ιδρύματα με το όνομα συχνά Πολυτεχνείο (polytechnic, politecnico) –δεν έχουν σχέση ως προς το κύρος με την ιδρυμένη το 1794 Ecole Polytechnique της Γαλλικής Επανάστασης.
Η μαζικοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη δεκαετία του 1980 άλλαξε την αντίληψη για τα πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ, κατέστησε τα τελευταία χωρίς αντικείμενο. Σχολές ανώτατες αλλά και ανώτερες, όπως οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες, έγιναν πανεπιστήμια ή πανεπιστημιακά τμήματα. Το 1992 τα Polytechnics στη Βρετανία αναγνωρίστηκαν ως πανεπιστήμια. Το ίδιο και στην Πορτογαλία παρόλο που διατήρησαν τον τίτλο politecnico. Σε χώρες επηρεασμένες από το γερμανο-γαλλικό μοντέλο (Βέλγιο, Ελβετία, Ολλανδία…) οι ανώτερες σχολές (Hochschulen) έγιναν «τεχνικά πανεπιστήμια» στα γερμανικά, «εφαρμοσμένων επιστημών» στα αγγλικά.
Ο όρος τεχνικά ή τεχνολογικά πανεπιστήμια μπορεί να μας ξεγελάσει. Τα ιδρύματα αυτά, λόγω παράδοσης, θεραπεύουν γνωστικά αντικείμενα και μη τεχνικά: καλές τέχνες, επιστήμες της εκπαίδευσης, κοινωνικές επιστήμες. Αντίθετα, τα παραδοσιακά τεχνολογικά όπως το ΕΜΠ εδώ και οι ελβετικές Πολυτεχνικές, λόγω της έκρηξης της τεχνολογίας, είναι εδώ κα καιρό πανεπιστημιακά και μάλιστα πολύ ψηλά στις διεθνείς κατατάξεις.
Ιδρύματα δύο ταχυτήτων ή πανεπιστήμια υψηλού επιπέδου;
Δυνάμει της διαδικασίας της Μπολόνια τα αντίστοιχα με τα ΑΤΕΙ ιδρύματα στις 48 χώρες του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΧΑΕ) είναι ισότιμα με τα πανεπιστήμια καθώς η μαθησιακή διαδικασία αποτιμάται σε πιστωτικές μονάδες. Έτσι, ένας απόφοιτος ΑΤΕΙ (τετραετές) έχει τις ίδιες πιστωτικές μονάδες με έναν απόφοιτο πανεπιστημίου και μπορεί να κάνει μεταπτυχιακά και διδακτορικό οπουδήποτε, εντός και εκτός συνόρων.
Διαφέρουν σε κάτι σήμερα τα πανεπιστήμια από τα «τεχνικά»; Σε δύο πράγματα. Το παρελθόν που φτιάχνει εικόνες και καταστάσεις και την έρευνα, κυρίως τη δυνατότητα εκπόνησης διδακτορικού. Αλλιώς στην Ευρώπη αναβιώνει η διάκριση ανάμεσα σε ερευνητικά πανεπιστήμια και μη. Στην Ελλάδα τα πράγματα είναι δυσχερέστερα. Τα ΑΤΕΙ, ιδιαίτερα τα περιφερειακά, αντιμετωπίζουν σωρευμένα προβλήματα και θεωρούνταν δεύτερης κατηγορίας. Αυτά αποτυπώνονται στη ζήτηση, στις σπουδές, στους δείκτες αποφοίτησης και, μερικά, τις διαδρομές των αποφοίτων.
Στη συνθήκη αυτή προβάλλουν τρεις επιλογές: βελτίωσή τους ως «δευτεροκλασάτα» ιδρύματα, αναγνώρισή τους ως «τεχνολογικά» και συνέργεια με όμορα πανεπιστήμια.
Η πρώτη επιλογή οδηγεί στη στήριξη λίγων πρωτοκλασάτων-ερευνητικών πανεπιστημίων διακρινόμενων στις διεθνείς κατατάξεις. Επιλογή βιτρίνας που οδηγεί σε μαρασμό τα περισσότερα ΑΕΙ, νομιμοποιεί και διευρύνει τις εκπαιδευτικές ανισότητες, καθιερώνει πτυχία και αποφοίτους δύο ταχυτήτων.
Αβέβαιη και προβληματική είναι και η δεύτερη επιλογή, ο μετασχηματισμός σε πανεπιστήμια κατά το αγγλικό πρότυπο των polytechnics. Αβέβαιη ως προς την έκβαση αλλά και τη δυσκολία συνύπαρξης άνισων ιδρυμάτων στην ίδια περιοχή που θεραπεύουν συναφή ή ταυτόσημα γνωστικά αντικείμενα. Πέρα από τη διασπορά δυνάμεων και πόρων, υφίσταται σοβαρά το ενδεχόμενο διατήρησης αδύναμων ιδρυμάτων που δεν προάγουν την έρευνα και παρέχουν σπουδές μέτριου επιπέδου.
Τρίτη λύση, και δοκιμότερη, είναι η αναδιαμόρφωση του πανεπιστημιακού χάρτη με ορίζοντα το μέλλον. Με συνέργειες όμορων ιδρυμάτων, με στοχευμένες αναδιαμορφώσεις Τμημάτων και την ίδρυση νέων που θεραπεύουν διεθνώς αναγνωρισμένα γνωστικά αντικείμενα, με γνώμονα την ακαδημαϊκή παράδοση, τις ανάγκες της χώρας και τους συντελούμενους διεθνώς μετασχηματισμούς.
Το εγχείρημα δεν είναι εύκολο. Καμία τοπική κοινωνία δεν θέλει να χάσει κάποιο από τα διάσπαρτα τμήματα ΤΕΙ, όλες επιθυμούν πανεπιστημιακά τμήματα. Κανένας απόφοιτος δεν θέλει να μείνει χωρίς επαγγελματικά δικαιώματα. Δύσκολα έναν πανεπιστημιακός θα δεχτεί την αβεβαιότητα όταν το εργαστήριο, το τμήμα, το πανεπιστήμιό του πάνε καλά.
Χρειάζονται, συνεπώς, πειστικές προτάσεις με ακαδημαϊκά κριτήρια ώστε να καταδειχτεί ότι το εγχείρημα συνιστά ευκαιρία για τα ΑΕΙ και τη χώρα και όχι ένα ακόμη σχέδιο στο γόνατο. Και βέβαια γενναία υλική συνδρομή ώστε να μη μείνει στα χαρτιά.
*Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών
ΠΗΓΗ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΑΚΤΩΝ
Κατηγορία/ες: Απόψεις
