Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα
Η Σπηλιά του Αγίου Αρσένη στο όρος Κορύλα
Στο κάτω μέρος της διακρίνεται ο άσπρος σταυρός
(1) Η φωτογ. ανήκει στον Καρυωτίτη Βασίλειο Ευαγγέλου Κούρτη, Ληξίαρχο στη Δ. E. Γαρδικίου του Δήμου Σουλίου
Θέση – ονομασία
Η Σπηλιά του Αγίου Αρσένη βρίσκεται νοτιοανατολικά της Παρα-μυθιάς, επί του όρους Κορύλα, δεξιά της ψηλότερης (;) αυτού κορυφής και εντός των ορίων της Τοπικής Κοινότητας Βέλλιανης .
Οι ταξιδεύοντες Πάργα – Παραμυθιά – Γιάννενα, όταν βρεθούν στο ύψος των Τ. Κοινοτήτων Κυράς – Παναγιάς και Ξηρολόφου, ατενίζοντας τον έμπροσθεν αυτούς Κορύλα, διακρίνουν επ’ αυτού μεγάλη μελανή κηλίδα με άσπρο σταυρό στο κάτω μέρος της. Η κηλίδα αυτή είναι η Σπηλιά του Αγίου Αρσένη, ο δε τωρινός άσπρος σταυρός δωρεά των Παραμυθιωτών αδελφών Δήμου, Ηλία και Ιωάννη.
Ονομάζεται Σπηλιά του Αγίου Αρσένη, επειδή εντός αυτής, όπως παραδοσιακά σώθηκε, ασκήτεψε ο Άγιος Αρσένης, τοπικός Άγιος. Στο δεξιό της μέρος υπάρχει μικρό σπήλαιο, η Σκήτη του, μεταμορφωμένη, άγνωστο πότε, σε μικρό παρεκκλήσι.
Η επίσκεψη
Ο επισκέπτης, που επιθυμεί να ανέβει στη Σπηλιά του Αγίου Αρσένη, αναχωρώντας από την Παραμυθιά, δύναται με το αυτοκίνητο να φθάσει σε μία από τις παρακάτω αφετηρίες :
α. Tις Σβάρες του ΄Ανω Καρυωτιού
Για να φθάσει κανείς με αυτοκίνητο στις Σβάρες του Άνω Καρυωτιού έχει δύο δυνατότητες:
Η πρώτη : Παραμυθιά – Κατασκήνωση – Άνω Καρυώτι – Σβάρες Καρυωτιού (εδώ υπάρχει πάρκιν)
Η δεύτερη : Πλατεία Βέλλιανης – Αρχαία Ελέα – Γαλατσίδα – Σβάρες του ΄Ανω Καρυωτιού.
Μέχρι την αρχαία Ελέα ο δρόμος είναι ασφαλτοστρωμένος, ενώ από την Αρχαία Ελέα έως τις Σβάρες του Καρυωτιού χωμάτινος. Η αμμόστρωσή του κρίνεται αναγκαία.
Από τις Σβάρες του ΄Ανω Καρυωτιού πεζή, ακολουθώντας το καταστραμμένο σήμερα μονοπάτι, φθάνει στη Σπηλιά του Αγίου Αρσένη.
Η διαδρομή αυτή είναι ακίνδυνη και η διάρκεια της υπολογίζεται περίπου σε μία ή δύο ώρες. Προσφέρεται δε για ηλικιωμένους και αρτιμελείς επισκέπτες.
β. Το Λευτροχώρι Παραμυθιάς
Από την Παραμυθιά ο προσκυνητής του Αγίου Αρσένη, ακολουθώντας μετά το Γαλατά τη διαδρομή προς Ιωάννινα, , προτού εισέλθει στην Εγνατία οδό, δεξιά συναντά το χωριό Λευτροχώρι, γνωστό, κυρίως, από την εποχή του Αλή Πασά και από τις μάχες των Βαλκανικών πολέμων 1912 – 1913. Από δω, αφού παρκάρει το όχημά του στον αύλειο χώρο του ΄Αγίου Δημητρίου, πεζή ανεβαίνει την κορυφογραμμή του Κορύλα, εν μέσω πεύκων και ελάτων και, όταν συναντήσει το μονοπάτι που ξεκινά από το Σταυρό (τοποθεσία), στρίβει δεξιά. Στη συνέχεια, μετά την απότομη κατηφόρα, ατενίζει ανατολικά τη Σπηλιά του Αγίου Αρσένη. Η διαδρομή στην ολότητά της είναι ομαλή, ακίνδυνη και προσφέρεται για μεσήλικες και νέους.
(2) H φωτογρ. ανήκει στο Δημήτριο Κωνσταντίνου Λώλο, Διευθυντή της Εθνικής Τράπεζας Ηγουμενίτσας.
γ. Τη Γράβα του Μπούλμου στους πρόποδες του Κορύλα
Ξεκινώντας με το αυτοκίνητο από την πλατεία της Βέλλιανης, μετά από τρία (3) περίπου χιλ. παρκάρει στην Αρχαία Ελέα ή 500 μ. πιο πάνω στη Γράβα του Μπούλμου. Από τα σημεία αυτά πεζή ακολουθώντας το μονοπάτι του Σταυρού, φθάνει στο Αλωνάκι (τοποθεσία). Από δω, μετά τη μικρή κατηφόρα, στρίβει αριστερά, περνώντας τα Κιόνια του Ζοργιάννη και του Μαργαρίτη. Και, μετά από δύο περίπου ώρες, φθάνει στη Σπηλιά του Αγίου Αρσένη. Η διαδρομή είναι δύσκολη, επικίνδυνη, απαιτεί οδοδείκτη, και προσφέρεται για νέους αθλούμενους στην ορειβασία. Στο μονοπάτι αυτό, παρά το γεγονός ότι παλιότερα έχουν γίνει ορισμένες εργασίες, σήμερα θέλει να δημοπρατηθεί από την αρχή.
δ. Το Σταυρό του Κορύλα.
Μετά το Αλωνάκι, ακολουθώντας το επισκευασμένο μονοπάτι του Σταυρού, φθάνει στο φρύδι του Κορύλα, το οποίο ονομάζεται Σταυρός, επειδή όταν έφθασε εδώ ο ΄Αγιος Κοσμάς, έκανε το Σταυρό του. Από εδώ στρίβει αριστερά, βαδίζοντας το μικρό μονοπάτι κατά μήκος της κορυφογραμμής, από την οποία απολαμβάνει την πανοραματική θέα δυτικά και ανατολικά. Συνεχίζοντας την πορεία, μετά από λίγα λεπτά, κατεβαίνει την πλαγιά προς την πλευρά της Βέλλιανης, ευρισκόμενος απότομα κάτω από τη Μεγάλη Σπηλιά του Αγίου Αρσένη. Προσφέρεται για μεσήλικες και νέους.
Ο εσωτερικός χώρος της Σπηλιάς.
Η Σπηλιά του Αγίου Αρσένη, τεραστίων διαστάσεων σε ύψος και πλάτος, προκαλεί το θαυμασμό σε κάθε επισκέπτη. Εισερχόμενος εντός αυτής, δεξιά της μπορεί να επισκεφτεί τη Σκήτη του Αγίου Αρσένη, διαμορφωμένη σε Παρεκκλήσι, του οποίου το τέμπλο κατά-σκευάστηκε το 2012 από την ενορία της Βέλλιανης και με χρήματα που διατέθηκαν από το παγκάρι του.
Κάτω από το ξύλινο πατάρι κρέμεται καμπάνα, δωρεά των αδελφών του Κώστα Καλύβα (Παραμυθιά) και των αδελφών του, Γιάννη, Ξενοφώντα και Θεοδώρου.
Στο βάθος της Σπηλιάς και από τη δεξιά πλευρά της υπάρχει στέρνα βάθους 0,80 πόντων και πλάτους μισού μέτρου περίπου, εντός της οποίας συγκεντρώνεται νερό, του οποίου η στάθμη διατηρείται πάντα στο ίδιο ύψος. Τη στέρνα αυτή επισκεύασαν ιδίοις δαπάνες και εργασία ο Κώστας Καλύβας (Παραμυθιά), ο Αθανάσιος Σιώζος (Ραχούλι), ο Αριστοτέλης Μπίκας και Κωνσταντίνος Δημητρίου Λώλος(Βέλλιανη),ο Φιλόλογος Δημήτριος Κοντός (Καριώτι), και πολλοί άλλοι, έχοντας για κτίστες το Γιάννη Πατσούρα και Στυλιανό Σταύρου (Καριώτι). Μετά το τέλος της επισκευής τοποθέτησαν στην οροφή της μεταλλικό ανοξείδωτο κάλυμμα με σύρτη, ώστε να διατηρείται το νερό καθαρό για τους διψασμένους επισκέπτες. Το νερό της στέρνας, είναι, κρύο, χωνευτικό και δεν στερεύει καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Οι πιστοί το θεωρούν αγίασμα και καθένας τους, όταν φθάνει στη Σπηλιά, δοκιμάζει για να’ χει τη χάρη του Άγιου.
Σύμφωνα με τον Κώστα Καλύβα, το εν λόγω νερό πηγάζει από την καλυμμένη στο βράχο σχισμή. Από κει αθέατο συγκεντρώνεται στην Στέρνα.
Πιο πάνω από τη στέρνα υπάρχει μικρή φυσική προβλήτα, από την οποία αρχίζει η απότομη ανάβαση για την Αγία Τράπεζα. Στην απότομη ανάβαση, παλιότερα, υπήρχε μικρή μεταλλική σκάλα, δωρεά του Βελλιανίτη Αρσενίου Χαράλαμπου Παπαφώτη. Η σκάλα αυτή σήμερα (2016) έχει καταστραφεί.
(3) Η φωτογρ. ανήκει στον Ελευθέριο Τζώρτζη από τον Αυλότοπο Σουλίου. Ο Ε.Τ., αξιέπαινος για το χόμπι του, στον ελεύθερο χρόνο ασχολείται με τη φωτογράφηση παλιών εκκλησιών, Μονών, κρηνών, οικιών, τοπίων κ.π.ά.
Η ανάβαση για την Αγία Τράπεζα
Η διαδρομή για την Αγία Τράπεζα διαρκεί ανάβαση – κατάβαση περίπου μία ώρα. Είναι αξιοθαύμαστη με πολλούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες σε διάφορα σχήματα και με πολλές δεξαμενές, φτιαγμένες από τον ίδιο μάστορα, τη φύση, και με το ίδιο υλικό. Οι δεξαμενές αυτές είναι όλες γεμάτες με νερό, εκτός από μία, η οποία είναι άνυδρη καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, επειδή κατά την παράδοση λούστηκε σ’ αυτή κάποια Τουρκάλα. Η ανάβαση τελειώνει σε πέτρινο ορθογώνιο σκαλοπάτι, την Αγία Τράπεζα όπως το ονομάζουν. Οι αναβάτες προ-σκυνητές μόλις φθάσουν στο σημείο αυτό κάνουν το σταυρό τους, ανάβουν κεριά και λαμπάδες και προσπαθούν να αποσπάσουν ένα μικρό κομμάτι πέτρας το οποίο παίρνουν μαζί τους για φυλακτό. Πάνω από την Αγία Τράπεζα υπάρχει μικρή οπή για την οποία η παράδοση μας λέει ότι όταν κάποιος χωρικός άφησε ελεύθερη εντός αυτής μία γάτα, την επόμενη την βρήκε στην πίσω μεριά του βουνού…
(4) . Η φωτογ. ανήκει στο Τζώρτζη Ελευθέριο ό.α.
Μαρτυρίες
1η μαρτυρία :
Ο Χρήστος Δημητρίου Λώλος, συνταξιούχος δάσκαλος στην Κάτω Σαξονία της Γερμανίας, για την ανάβαση προ; τον Αγιο Αρσένη από το μονοπάτι της Βέλλιανης συνοπτικά αφηγείται :
Στις 14.05.2024 γιόρταζε ο ΄Αγιος Αρσένης. Μαζί με τον αδερφό μου τον Κώστα ώρα 01.00 πρωινή, αφού αφήσαμε το αυτοκίνητο στη Γράβα του Μπούλμου, ακολουθώντας το παλιό μονοπάτι του Σταυρού, στο Κιόνι του Ζοργιάνη στρίψαμε αριστερά. Από δω το ανέβασμα ήταν νίλα, καθότι τα αχνάρια του μονοπατιού έχουν χαθεί από τους θάμνους και τα αυτοφυή έλατα και κέδρα και οι πινακίδες σήμανσης ήταν όλες καταστραμμένες. . Ένα συρματόσκοινο στην ανηφόρα μεγάλης κλίσης, το οποίο αντί να μάς βοηθήσει μάς έσπρωχνε στο γκρεμό, επειδή οι βάσεις των πάσσαλων του είχαν τελείως χαλαρώσει.
Σιγά σιγά και με τη βοήθεια ενός φακού φτάσαμε στην Κισσαρόγραβα, όπου περνώντας το δεύτερο συρματόσκοινο ιδίας με το προηγούμενο κατάστασης, με την ψυχή στα δόντια αντικρίσαμε τον ΄Αγιο. Πιστεύω ότι το μονοπάτι μας με λίγα χρήματα και με προσωπική εργασία εθελοντών θα μπορούσε να γίνει βατό. Η συντήρηση του εν λόγω μονοπατιού κρίνεται αναγκαία και το πατάρι της Σκήτης στο οποίο γίνεται η Θεία Λειτουργία, καλόν είναι να ελεγχθεί …
2η μαρτυρία :
Ο Καρυωτίτης Ιωάννης Γεωργίου Σταύρου, συνταξιούχος μαθηματικός της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης από τα Γυμνασιακά του χρόνια στο Γυμνάσιο της Παραμυθιάς, θυμάται :
Σχολικό έτος 1961 – 1962. Οκτώ Μαΐου, γιορτή του Αγίου Αρσένη. Ήμασταν στην 7η Τάξη του Οκταταξίου Γυμνασίου. Εγώ και ο Μάριος Αναστασίου Μπίκας, αντί να πάμε στο Γυμνάσιο, ανεβήκαμε στο πανηγύρι του Αγίου Αρσένη.
Την επομένη, όταν με αγωνία πήγαμε στο Γυμνάσιο, ο αυστηρός φιλόλογος, αφού άνοιξε το απουσιολόγιο της Τάξης, ρώτησε :
– Σταύρου, γιατί χθες απουσίαζες ;
– Ήμουν άρρωστος κ. καθηγητά.
– Εσύ Μπίκα;
– Με πονούσε το κεφάλι κ. καθηγητά.
– Ήσουν δηλαδή κι εσύ άρρωστος;
– Μάλιστα.
– Πήγαν στον ΄Αγιο Αρσένη, ψιθύρισε στ’ αστεία ένας συμμαθητής τους.
Με το άκουσμα της « φράσης πήγαν στον ΄Αγιο Αρσένη », ο καθηγητής αστραπιαίως, αφού άφησε την έδρα του, άρχισε να μας δέρνει με τα δυο του χέρια, πότε στο κεφάλι μας και πότε στο κορμί μας.
Όταν κουράστηκε κι επέστρεψε στη θέση του, φώναξε τον απουσιολόγο :
– Γράψε με κόκκινο ότι και στους δύο οι απουσίες τους είναι αδικαιολόγητες .….
Κι όταν μετά από σαράντα λεπτά βγήκαμε διάλειμμα, ένας καλοκάγαθος συμμαθητής μας ο Γ.Κ.Ζ. μάς πλησίασε και μεταξύ αστείου και σοβαρού μάς είπε : Εσείς σήμερα «μαρτυρήσατε » για την πίστη σας..
Πρόταση
Ο Δήμος Σουλίου θα μπορούσε να αποστείλει στη Σπηλιά του Αγίου Αρσένη του Κορύλα συνεργείο τηλεόρασης με σπηλαιολόγο με σκοπό να ανέβουν στον άδυτο χώρο της, να κινηματογραφήσουν και να εξηγήσουν με λεπτομέρειες τους σταλακτίτες και σταλαγμίτες, τις μεγάλες και μικρές δεξαμενές νερού, τις κουρούνες και τα άλλα πτηνά και την Αγία Τράπεζα με τη μικρή οπή. ΄Ετσι με τον τρόπο αυτόν θα γίνουν γνωστά στο ευρύτερο κοινό, αυτά που χρόνια έμειναν στο σκοτάδι της Σπηλιάς .
(5) Η φωτογ. ανήκει στον Κωνσταντίνο Ζιάγκα, φωτογράφο στην Παραμυθιά.
Η Σπηλιά του Αγίου Αρσένη του Κορύλα παλιά ήταν Μονή
Παραδοσιακά αναφέρεται ότι το 1611, επί Επανάστασης του Διονυσίου του Φιλόσοφου, οι καλόγεροι που μόναζαν στη Μονή της Βέλλιανης, λόγω των τουρκικών επιθέσεων, αναγκάστηκαν να εγκατασταθούν στην Σπηλιά του Αγίου Αρσενίου, ζώντας μέσα σε ξύλινα κελιά :
Σπύρου Μουσελίμη : « Το Πόποβο », Γιάννενα 1970, σελ. 12 :
« … Η σπελλοεκεκκλησιά τα’ αγί Αρσένη είναι πολύ παλιά. ΄ Ηταν μοναστήρι με ξύλινα κελιά μέσα στη σπηλιά που τα’ αφτιακαν οι παππούδες μας και στα οποία μόνασκε κι ο ίδιος ο ΄Αι Αρσένης κι από κει πήγε στη Λιβύη της Αφρικής….»
(6) Η φωτογρ. ανήκει στο Θωμά Γκίνη (Μαργαρίτι)
Παράδοση
Σύμφωνα με την παράδοση, ο ΄Αγιος Αρσένης του Κορύλα μόναζε στη σκήτη του βουνού Ερημίτη, κοντά στο χωριό Μόρφι (Μορφάτι). Από τη σκήτη αυτή εκδιώχτηκε από τους Τούρκους, επειδή θεράπευε καιπροστάτευε τους χριστιανούς. Και, για να σωθεί, κατέφυγε στη Βέλλιανη, όπου με το ραβδί του άνοιξε σε πλαγιά, που βρίσκεται στα Χωράφια της Εκκλησιάς, μεγάλη σπηλιά, γνωστή σήμερα ως Γουρουνόγραβα. Στη σπηλιά αυτή ο Άγιος δεν παρέμεινε μεγάλο διάστημα, γιατί οι διώκτες του τον εντόπισαν και επιδίωξαν την εξόντωσή του. Κι ο ΄Αγιος Αρσένης, για να σωθεί, ανέβηκε στον Κορύλα, όπου στο Κιόνι του Ζοργιάννη άνοιξε μικρών διαστάσεων σπηλιά.
Δυστυχώς, όμως, επειδή κι εδώ εντοπίστηκε, κατέφυγε στην κατακόρυφη πλαγιά του βουνού, όπου και άνοιξε τεράστια Σπηλιά, στο βάθος της οποίας οι ακτίνες του ήλιου δε φτάνουν ούτε στην καρδιά του καλοκαιριού.
Με βάση την παραπάνω παράδοση, οι δύο Σκήτες του Αγίου Αρσένη, ήτοι η πρώτη στο βουνό Ερημίτη και η δεύτερη στον Κορύλα, ιδρύθηκαν από τον ίδιο ΄Αγιο Αρσένη.
Η εορτή του Αγίου Αρσένη του Κορύλα
Εφέτος 2025 ο ΄Αγιος Αρσένης θα εορταστεί στις 11 Μαΐου, ημέρα Κυριακή, επειδή η γιορτή του 8η του Μάη πέφτει μεσοβδόμαδα.
(6) Η φωτογρ. ανήκει στον Δημ. Καμαρούλια : Ηπειρωτική Εταιρεία, τεύχος 209 .
( 8 ) Η φωτό. είναι από την ιστοσελίδα του Δήμου Σουλίου
(9) Η φωτό ανήκει στον Τζώρτζη Ελευθέριο. ό. α.
Βιβλιογραφία. :
α. Δημητρίου Παναγιωτίδη : Ο εν Κωνσταντινουπόλει ελληνικός φιλολογικός Σύλλογος. « Η Βέλλιανη, τα πελασγικά αυτής τείχη και η μονή της », 1889, Περιοδικό : τόμος 19, σελ. 151.
β. Σπύρου Μουσελίμη :
α. « Το Πόποβο » (Αγία Κυριακή) , Γιάννενα 1970, σελ. 12.
β. « Οι αρχαιότητες της Θεσπρωτίας », Γιάννενα, 1980, σελ. 253
γ. Δημητρίου Καμαρούλια « Το Ασκηταριό του Αγίου Αρσενίου στον Κουρύλα », Ηπειρωτική Εταιρεία, Φλεβάρης1994, τεύχος 209, σελ. 80
δ. Φωτίου Οικονόμου : « Η Θεσπρωτία », Αθήνα 1979, σελ.111
ε. Τούλα Στεφανίδου – Μαλακάτα : « Μαργαρίτι Γενέθλια Γη », Αθήνα 2000, σελ. 69-70
στ. Μάριου Ανασ. Μπίκα : «Στ’ απόσκια του Κορύλα », Θεσσαλονίκη 1999 362-378.
ζ. Θωμά Γκίνη : « Ο ΄Αγιος Αρσένης στο όρος Εριμήτη Μόρφι (Μορφάτι ) », διαδύκτιο.
η. Epirus Gate : Παλαμίδη Γεωργίου. Βίντεο : Ανάβαση στη θαυματουργό σπηλιά του Αγίου Αρσενίου στην Παραμυθιά .
θ. YouTube : ΄Ορος Κορύλα των πέντε μοτοσικλετιστών.
Μάριος Αναστασίου Μπίκας (07.05.2025)
