Κλείνουν αυτές τις μέρες δυο χρόνια από τότε που έφυγε από κοντά μας ο «Μιχάλης μας» και η απουσία του γίνεται αισθητή στην Θεσπρωτική κοινωνία, αν και θεωρούμε ότι με το πέρασμα του χρόνου θα γίνεται ακόμη πιο έντονη. Έρχεται στο μυαλό μας ανεπαίσθητα η ορμητική, παιγνιώδης, χαρούμενη, γλυκυτάτη φυσική του παρουσία, πάντα ενδιαφέρουσα και ελκυστική για τον καθένα μας, με μια καινούργια κάθε φορά «ανακάλυψη», τα «καλούδια» του, ένα βιβλίο, ένα χειρόγραφο, μια γκραβούρα για τη Θεσπρωτία, ένα εργαλείο, πολλές ιδέες και όρεξη για εξερευνήσεις, εξορμήσεις και εκδηλώσεις.
Έγινε το καλοκαίρι στον γενέθλιο τόπο του, την αγαπημένη του Σαγιάδα, από τους φορείς της και τα παιδιά του, μια πρώτη τιμητική εκδήλωση που παρουσιάστηκαν πλευρές του ανήσυχου πνεύματος, της πολυσχιδούς δράσης και προσφοράς του. Θεωρούμε βέβαια πως πρέπει να βρεθούν κι άλλοι τρόποι και εκδηλώσεις για την ανάδειξη και την αξιοποίησή του έργου του.
Πολλές φορές στην εκ των υστέρων αποτίμηση προσώπων ή ιστορικών γεγονότων καταβάλλεται προσπάθεια, να τα απονευρώσουν, να τα «αγιοποιήσουν», να τα βάλουν στο εικονοστάσι, να τα καταστήσουν ακίνδυνα (π.χ. Πολυτεχνείο). Πολλές φορές μάλιστα και από τους εν ζωή πολέμιούς τους.
Παρουσιάζεται λοιπόν από πολλούς ένας «ουδέτερος» Μιχάλης, ένας περιβαλλοντολόγος, λαογράφος, ερευνητής, ιστοριοδίφης, που βέβαια ήταν, αλλά δεν ήταν μόνο αυτά.
Υπάρχει και ο «άλλος» Μιχάλης, που δεν ήταν περιβαλλοντολόγος του τύπου «οικολόγος-πράσινος», αλλά πολιτικά και κινηματικά τοποθετημένος,
- Όταν στον αγώνα για τον Καλαμά τα «έβαζε» -μαζί με τον Θεσπρωτικό λαό- με κυβερνήσεις, κόμματα, συμφέροντα και φορείς («διαφθορείς» τους λέγαμε τότε),
- Όταν στον αγώνα ενάντια στα Ασφαλτικά στη Λωρίδα Σαγιάδας, βρισκόταν αντιμέτωπος με ισχυρότατα οικονομικά συμφέροντα και εγχωρίους θεσμικούς και άλλους υποστηρικτές τους,
- Όταν με θέρμη έδινε τον αγώνα μαζί μας ενάντια στις εξορύξεις υδρογονανθάκων, κόντρα σε πολυεθνικές, κυβερνήσεις και ντόπιους θεσμικούς παράγοντες, που κάποιοι από αυτούς εμφανίζονται εκ των υστέρων και ως υμνητές του,
- Όταν για το αγαπημένο του «Θεογέφυρο» κατήγγειλε σαν υπεύθυνους, κρατικούς και αυτοδιοικητικούς παράγοντες, κάνοντας επώνυμη μήνυση σε κάποιους από αυτούς,
- Όταν μαζί μας έδινε τον αγώνα ενάντια στις ανεμογεννήτριες, ενάντια πάλι σε κυβερνήσεις εταιρείες και εγχώριους φανατικούς «αναπτυξιολόγους» υποστηριχτές τους, όταν με δική του παρέμβαση στο ΚΑΣ, καταφέραμε να ανασταλεί μια τέτοια άδεια, στη Μουργκάνα, σε έναν αρχαιολογικό χώρο που ο Μιχάλης είχε αναδείξει.
Ο Μιχάλης δεν ήταν το «παιδί των λουλουδιών», παρότι του άρεσαν τα ωραία φυτά. (Ήταν εραστής του «ωραίου» γενικά, με ιδιαίτερη αδυναμία του στο «ωραίο φύλλο»). Ασχολήθηκε εντονότατα με την βοτανολογία, αλλά όταν έψαχνε και ανακάλυπτε σπάνια, προστατευόμενα φυτά μέσα στο Φαράγγι του Καλαμά και αλλού, τα χρησιμοποιούσαμε και σαν επιχείρημα για να μη γίνουν φαραωνικά έργα μέσα σε αυτό. Όταν μέτραγε, φωτογράφιζε και περιέθαλπτε τα πουλιά στο Δέλτα του Καλαμά, το έκανε και για να μην περάσουν περιβαλλοντοκτόνα σχέδια και Π. Δ. Μελετητικών Γραφείων, Υπουργείων και οικονομικών συμφερόντων.
Η τοπική ιστορία ήταν μια άλλη αδυναμία του. Αλλά έβλεπε το παρελθόν σαν «ζώσα ιστορία», που δεν είχε μια, την κυρίαρχη πλευρά, αυτή των νικητών, που είχε πάντα τις δυο ή περισσότερες πλευρές, που ο Μιχάλης με «Θουκυδίδειο» τρόπο προσπαθούσε να αναδείξει. Έψαχνε στο διαδίκτυο και στα παλαιοπωλεία τα βιβλία και τα ιστορικά τεκμήρια όλων των απόψεων. Προσπαθούσε να πάρει συνεντεύξεις από τις δυο «μεριές» (και από τους απογόνους του Γαλάνη και του Ζέρβα και από αυτούς του Κιάμου και του Κόκκορη). Με «δαιμόνιο» τρόπο έφτασε στα αρχεία της Δ/νσης Ιστορίας Στρατού του ΓΕΣ και στα «άδυτα» αρχεία του ΥΕΘΑ στο Γουδί, αλλά και στα ιστορικά αρχεία του ΚΚΕ εκείνης της περιόδου, στον Περισσό.
Τον απασχολούσε ιδιαίτερα το «Τσάμικο ζήτημα» και ο εμφύλιος με την «Μουργκάνα του».
Ο Μιχάλης όμως, πέρα από την συνεργασία της ηγεσίας και στελεχών των Τσάμηδων με τους κατακτητές, ανεδείκνυε και τις ευθύνες του κράτους και των ντόπιων επιτηδείων, στην αντιμετώπισή τους πριν από τον πόλεμο, διέκρινε τις εγκληματικές ευθύνες της ηγεσίας τους, αλλά και τα βάσανα της τσάμικης φτωχολογιάς που ζούσε φιλήσυχα με το ελληνικό στοιχείο.
Και στη Μουργκάνα διέκρινε τους δυο «κόσμους», τις δυο πλευρές της ιστορίας και ήταν σαφώς τοποθετημένος με εκείνη, που, παρά τις αδυναμίες, τα λάθη και τα θύματά της, («ο πόλεμος δεν είναι εργόχειρο, αλγεβρική εξίσωση ή χημική αντίδραση» είχε πει κάποιος μεγάλος επαναστάτης), πάλευε για Λευτεριά, για Εθνική Ανεξαρτησία, για «περισσότερο ουρανό».
Ο Μιχάλης ήταν αρχαιοδίφης έψαχνε αρχαιολογικούς χώρους, αλώνια, κρήνες και γεφύρια, αλλά κατάγγελλε την κρατική αδιαφορία για την εγκατάλειψή τους στη φθορά, ήταν σε συνεργασία με τις αρχαιολογικές υπηρεσίες, αλλά ερχόταν και σε αντίθεση μαζί τους, όταν χρειαζόταν, τόλμησε σε συνέδρια να αντιπαρατεθεί δημόσια με ακαδημαϊκές αυθεντίες.
Ποιος όμως είδε και δεν φοβήθηκε τον «οργισμένο» Μιχάλη, όταν απέναντι σε Υπουργούς, Βουλευτές, Νομάρχες, Δημάρχους, Περιφερειάρχες και στον οποιοδήποτε, με θέρμη, φλόγα και πάθος, χωρίς φόβο, διεκδικούσε, υπεράσπιζε τις απόψεις του, τα συμφέροντα και τα δικαιώματα της Σαγιάδας, της Θεσπρωτίας, του ΤΟΕΒ, του οποίου ήταν γραμματέας, αυτοαποκληθείς «γραμματέας του κάμπου»;
Όλα τα παραπάνω δεν σημαίνει ότι «ο τεθνεώς δεδικαίωται», (άλλωστε ο ίδιος πάντα μνημόνευε κυνικά τον «Επικήδειο» του Κονδυλάκη) και ότι δεν είχε αδυναμίες, που πολλές φορές μας έφερναν και σε αντιπαράθεση, όπως π. χ. οι σχέσεις του με κάποιους θεσμικούς παράγοντες, που γινόταν όχι για ίδιο όφελος, αλλά για την εξασφάλισή προσβάσεων σε αρχεία ή πόρους γι΄αυτά, που κρίθηκαν εν πολλοίς εκ του αποτελέσματος.
Κάποιοι -κι εμείς- παραλληλίζουν την φυσιογνωμία του Μιχάλη -τηρουμένων των αναλογιών- με εκείνες του μπάρμπα Σπύρου, του Μουσελίμη ή αυτή του Δάκαρη. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κι εκείνοι ήταν παιδιά της Αριστεράς και της δημοκρατικής παράταξης, «πέρασαν δια πυρός και σιδήρου», με εξορίες, κυνηγητά, διώξεις και απολύσεις από το μετεμφυλιακό κράτος και τη χούντα.
Και του Μιχάλη η πολιτική μήτρα ήταν η Αριστερά, με την οποία σαν μαθητής είχε μια οργανωτική σχέση, αλλά παρέμενε πάντα ανένταχτος, μαχόμενος, ριζοσπάστης, κριτικός, στις δυνάμεις της πραγματικής, μαχόμενης Αριστεράς και -όταν δεν ήταν στα βουνά και στα λαγκάδια ή σε «αποστολές»- ήταν πάντα παρών στις συγκεντρώσεις, στις πορείες, στις διαδηλώσεις και σε όλες τις αγωνιστικές κινητοποιήσεις. Κυνηγητά πολλά είχε κι εκείνος, αφού πολλές φορές κάθισε στο εδώλιο του κατηγορουμένου «δι΄ασήμαντον αφορμήν» και αθωώθηκε.
Εμείς αυτόν τον Μιχάλη θα θυμόμαστε, θα τιμάμε και θα μνημονεύουμε, τον εξαιρετικό Θεσπρωτό, τον πρωτοπόρο, τον πολυσχιδή και πολυπράγμονα, τον ερευνητή, τον δημιουργό, τον ποιητή, τον οραματικό, τον κινηματικό, τον μαχητικό αγωνιστή, τον «πολιτικό» Μιχάλη, τον «Μιχάλη της οργής»…
Στην μνήμη του παρουσιάζουμε ένα παλιό ιστορικό αρχείο-βίντεο της ΕΡΤ, που κάποια φίλη βρήκε και μας το έστειλε.
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΘΕΣΠΡΩΤΩΝ II – Margariti-gr
Ηγουμενίτσα 23/10/2023 Παύλος Λ. Αλεξίου
ΥΓ1: Θα πρέπει οι πολλοί φίλοι του να βρεθούμε, να συζητήσουμε και να εξετάσουμε τρόπους για την προβολή του έργου του.
ΥΓ2 : Σε συνεννόηση με την οικογένειά του πρέπει να βρεθεί τρόπος να αξιοποιηθεί η πλούσια υλική και άϋλη πνευματική του κληρονομιά.
