Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα
Η ιστορική Ιερά Μονή της Βέλλιανης και η ίδρυσή της (Β)
(Φωτό ( 1) : Αρχείο Θωμά Γκίνη ( 2013)
Αφιέρωση – ονομασία
Η Μονή είναι αφιερωμένη στη γέννηση του Ιωάννου του Προδρόμου, 24 Ιουνίου. Ονομάζεται Ι. Μονή του Ιωάννου του Προδρόμου ή Ι. Μονή της Βέλλιανης. Η δεύτερη ονομασία της οφείλεται στο χωριό Βέλλιανη που υπήρχε ως το 1860 δυτικά και πλησίον της. Σήμερα βρίσκεται εντός των ορίων της Τοπικής Κοινότητας Προδρομίου.
Η ίδρυση
Πότε ακριβώς ιδρύθηκε η ιστορική Μονή της Βέλλιανης ;
– Ο Ιωάννης Λαμπρίδης (1843 – 1892), γιατρός από τα Σουδενά των Ιωαννίνων, με σημαντικό συγγραφικό έργο, αναφέρει ότι ιδρύθηκε το έτος 738 μ.Χ.. (βλ. π. κ.).Επειδή, όμως, δεν αναφέρει την πηγή από την οποία αντλεί την αναφορά του, ορισμένοι συγγραφείς την αμφισβητούν.
Στην αμφισβήτηση τους, δέον να επισημανθεί ότι ο Ιωάννης Λαμπρίδης, με σπουδές στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, θεωρείται διαχρονικά λίαν αξιόπιστος … .
– Ιωάννης Λαμπρίδης (1843–1892) : « Περί των εν Ηπείρω Αγαθοεργημάτων », τόμος Α΄. , σελ. 57.
« Εκ του Τμήματος της κυρίως Παραμυθιάς
(…) Η της Βέλλιανης – ης ο ευκτήριος οίκος τω 738 ωκοδομήθη – υπέρ του εν Βοϊνίκω μετά της τροφής του διδασκάλου γρ. 1.000 από του 1874, μετατρέψασα και το εκεί μετόχιον αυτής εις Σχολείο…. ».
– Ο Δημήτριος Παναγιωτίδης (Μέξης) (1855-1910), γιατρός, από το Λάμποβο της Βορείου Ηπείρου, έχοντας στο ενεργητικό του σπουδαίες μελέτες ιστορικού, αρχαιολογικού και λαογραφικού περιεχομένου, υποστηρίζει ότι η Μονή της Βέλλιανης ιδρύθηκε το 1630.
Την άποψή αυτή στηρίζει στη επιγραφή που υπάρχει χαραγμένη πάνω στο μαρμάρινο, ημικύκλιο κατώφλι, έμπροσθεν της ωραίας Πύλης του σημερινού Καθολικού της : ΕΤΟΥΣ ΖΡΛΗ ( σ.σ. Κτήση κόσμου 7.138 – έτους ΖΡΛΗ 5.508 = 1630 ) (βλ. π.κ. ).
– Δημήτριος Παναγιωτίδης (1855-1910) : « Η Βέλλιανη, τα πελασγικά αυτής τείχη και η μονή της». Ο εν Κωνσταντινουπόλει Ελλην. Φιλολογικός Σύλλογος, 1899, τόμος 19, σελ. 148 .
(…)« Εντός του ναού του Λεοντίου προ της ωραίας πύλης επί του εδάφους πλάξ εστι μαρμάρινος, λευκή ημικυκλική, εφ’ ης αναγιγνώσκονται σαφώς : ΕΤΟΥΣ ΖΡΛΗ (7138 Κ.Κ. = 1630 Μ.Χ…. ».
Η επιγραφή : ΕΤΟΥΣ ΖΡΛΗ
Η εν λόγω επιγραφή ΕΤΟΥΣ ΖΡΛΗ απαντάται και σε άλλες Μονές, όπως στη Μονή του Αγίου Νικολάου του Καλεντζίου, Δήμου Βορείων Τζουμέρκων, ως και στον ΄Αγιο Αθανάσιο της Ανατολής Αγιάς (Λαρίσης).
Και στις δύο αυτές μονές το έτος ΖΡΛΗ αναφέρεται, στην ανακαίνιση και όχι στην ίδρυση αυτών.
(Φωτό (2) Αρχείο Μ.Α.Μ.)
Γιατί δεν ιδρύθηκε το 1630
Το 1611 ο μητροπολίτης Διονύσιος ο Φιλόσοφος, που καταγόταν από την περιοχή Παραμυθιάς (χωριό Χόικα 😉 ξεκίνησε την Επανάσταση εναντίον των Τούρκων από τη Μονή Διχουνίου, Αγίου Δημητρίου. Ως αρχηγός της Επανάστασης, παρά την αρχική του επιτυχία, είσοδος στα Ιωάννινα και πυρπόληση της οικίας του Οσμάν Πασά, είχε οικτρό τέλος[1]. Η μονή του Διχουνίου ως και πολλές άλλες μονές της Ηπείρου καταστράφηκαν ολοσχερώς. Ανάμεσα τους συγκαταλέγεται και η Μονή της Βέλλιανης. Ως εκ τούτου, μπορούμε να υποθέσουμε ότι το έτος 1630, έγινε η ανακαίνισή της, με χαραγμένο το έτος τούτο επί της μαρμάρινης διασωθείσας πλάκας.
Η μετοικεσία των Βελλιανιτών
Οι κάτοικοι του χωριού Βέλλιανης, σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες, μετοίκησαν στους Παξούς αρχές του 1500 μ.Χ. εξ’ αιτίας των τουρκικών διώξεων. Την εποχή αυτή στη Βέλλιανη, όπως και στους επόμενους αιώνες, δεν υπήρχε άλλη εκκλησία, εκτός από την Ιερά Μονή του Ιωάννου του Προδρόμου ή της Ι. Μ. της Βέλλιανης. Η δε σημερινή « Παναγία Χάλασμα », ιδρυθείσα, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Γεώργιο Ρίγηνο, κατά τον 5ον ή 6ου μ.Χ. αιώνα, ήταν μονή και βρισκόταν σε πολύ μακρινή απόσταση από την Παλαιά Βέλλιανη.
Ως εκ τούτου, συμπεραίνεται ότι η Ιερά Μονή της Βέλλιανης ιδρύθηκε το έτος 738 μ. Χ. . Και μάλλον το έτος τούτο έχει σχέση και με την ίδρυση της Βέλλιανης. Καθότι δεν νοείται οικισμός, χωριό ή πόλη χωρίς εκκλησία.
Η γενιά των Βελλιανιτών
Γενιά των Βελλιανιτών ονομάζονται οι απόγονοι των κατοίκων της Βέλλιανης, που έζησαν κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, κυρίως, στους Παξούς. Εκεί μετονομάστηκαν « Βελλιανίτες », ίδρυσαν το χωριό « Βελλιανιτάτικα », ηυπόρησαν, αγόρασαν το νησί « Παναγία των Βελλιανιτών » και αναδείχτηκαν σε όλους τους κλάδους.
Οι Βελλιανίτες εγκατέλειψαν το χωριό τους, τη Βέλλιανη, εξαιτίας των τουρκικών διώξεων, μετά την πτώση των Ιωαννίνων στους Τούρκους. Το 1450 ο Λάμπρος Πάλλης, γιος του Ευστάθιου Πάλλη, Κύριος του χωριού Βέλλιανης, αμύνονταν στα βόρεια της Θεσπρωτίας εναντίον των Τούρκων, που ήθελαν να καταλάβουν τα Θεσπρωτικά παράλια, κατεχόμενα από τους Βενετούς. Σε κάποια μάχη, αφού τραυματίστηκε και συνθηκολόγησε με το Μουράτη Β΄., μετοίκησε οικογενειακώς στα Ιωάννινα. Τότε οι κάτοικοι της Βέλλιανης, έμειναν ακέφαλοι, χωρίς αρχηγό. Για να σωθούν από τον όλεθρο, μετέβησαν στους Παξούς, παίρνοντας, σύμφωνα με την παράδοση, μαζί τους και την εικόνα της Παναγίας. Η εικόνα αυτή σήμερα βρίσκεται εντός του Ναού της Παναγίας των Βελλιανιτών, κειμένου επί της κορυφής της ομώνυμου νησίδας των Παξών, έμπροσθεν του Γαΐου. (Βλέπ. Γιάννης Ν. Δόικας : « Το Μοναστήρι της Παναγίας των Βελλιανιτών στους Παξούς, 2005, σελ. 12 κ. 13)
Η γενιά των Βελλιανιτών, μέχρι την απελευθέρωση της Ηπείρου από τους Τούρκους το 1913, ήταν κληρονόμος της Μονής της Βέλλιανης ως και όλης της περιουσία της.
Γραπτές πηγές
– Το υπ’ αριθμ. 3295/1855 συμβόλαιο
Το 1854, μετά την αποτυχία της Ηπειρωτικής Επανάστασης, η Μονή της Βέλλιανης πυρπολήθηκε από τους Τούρκους. ΄Ολη δε η περιουσία της αρπάχτηκε και λεηλατήθηκε.
Μετά την καταστροφή της αυτή, το Φλεβάρη του 1855 ο Ιερομόναχος Λεόντιος μετέβη στους Παξούς, όπου έλαβε από τη γενιά των Βελλιανιτών, οικονομική βοήθεια, για την αποκατάσταση των καταστροφών της Μονής.
Για την οικονομική αυτή βοήθεια, ενώπιον του συμβολαιογράφου Νικόλαου Ορφανού συντάχθηκε το υπ’ αριθμ. 3295/1855 συμβόλαιο. Το συμβόλαιο αυτό, που υπέγραψαν ο Ιερομόναχος Λεόντιος και τριάντα πέντε (35) Βελλιανίτες, έφερε στο φως της δημοσιότητας για πρώτη ο φορά ο ιστορικός συγγραφέας και ερευνητής Ιωάννης Δόικας, πρώην Διευθυντής του Ιστορικού Αρχείου Κερκύρας.
– Γιάννης Ν. Δόικας : « Το Μοναστήρι της Παναγίας των Βελλιανιτών στους Παξούς », 2005, σελ. 34 – 35 :
« Παξοί τη 22α Φεβρουαρίου 1855.
« … Από έγγραφα που βρίσκονται στο Ιστορικό Αρχείο Παξών, πληροφορούμαστε και τούτο σχετικά, την προέλευση ορισμένων από τους σημερινούς κατοίκους του νησιού π.χ. οι Βελλιανίτες ή Βελιανίτες, ήλθαν στο νησί περίπου το 1550 από τη Βέλλιανη της Παραμυθιάς (συμβολαιογράφος Παξών Ν. Ορφανός αριθ. 3295/1855).
Από τη νοταριακή αυτή πράξη, συνάγεται ευθέως ότι: Η φάρα των Βελιανιτών ουδέποτε διέκοψε τους δεσμούς της από τον τόπο της καταγωγής, αφού όπως αναφέρει ο ηγούμενος της Μονής Ιωάννου Προδρόμου, η φάρα είναι κυρία της Μονής και ότι επανειλημμένα εισέφερε πάρα πολλά για τη συντήρηση και ανοικοδόμηση.
Η μετοίκηση των Βελιανιτών έγινε στο τέλος του 1400 ή αρχή 1500, όταν βεβαιώνεται στην πράξη αυτή ” Οι Προπάτορες των υποφαινομένων της γενεάς των Βελιανιτάτων προ τριακοσίων ήδη και επέκεινα ετών μετοικήσαντες από την αντίπεραν Στερεάν της Ηπείρου τουτέστι από την Βέλιανη επαρχία Παραμυθιάς εις ταύτην την νήσον…” Αν λοιπόν υπολογίσουμε περισσότερα από 300 χρόνια με χρόνο το 1855 (ημερομηνία της Πράξεων) τότε άνετα καταλήγουμε ότι η μετοίκηση έγινε τέλος 1400 ή αρχές 1500.
Η μετοίκηση έγινε λόγω της έκρυθμης κατάστασης που ήταν στην περιοχή της Βέλιανης, αφού αναφέρεται ” ένεκα των τότε εις τα εκεί περισπασμών….
Οι προπάτορες των υποφαινομένων της γενιάς των Βελλιανιτών προ τριακοσίων ετών μετοικήσαντες από την ΄Ηπειρον, τουτέστι από το Βέλλιανη, Επαρχίας Παραμυθίας εις ταύτην την Νήσον ένεκα των τότε εις τα εκεί περισπασμόν, είχον εις την κυριότητά των το νυν μοναστήριον του Αγίου και ενδόξου Ιωάννου του Προδρόμου και άπασαν την ιδιοκτησίαν αυτού ως ιδιοκτήται και υιοί κληρονόμοι του αυτού μοναστηρίου και μη θέλοντες να απολέσουν το δικαίωμα όθεν εξήσκουν εις τον αυτόν θείον Ναόν πολλάκις εποίησαν γενναίες προσφορές, αίτινες καταναλώθησαν πάντες προς αύξησιν και καλοπισμόν του αυτού θείου Ναού, ως τούτο αυτό συνέβην κατά την εποχήν καθ’ ην εστάλη εις τα εδό ο επίτροπος του άνωθεν ιερού ναού ποτέ Κύριος Κίτζος Ρίζος, όστις λαβόν ικανόν χρηματικόν ποσόν παρά των ενταύθα ιδιοκτητών του ειρημένου ιερού Ναού της γενεάς των Βελλιανιτών, το εξόδευσεν προς ευπρέπισιν και αύξησιν του αυτού ιερού Ναού, καθώς ομοίως και ο νυν ευρισκόμενος Ηγούμενος εν ιερομονάχοις ευλαβέστατος Κύριος Λεόντιος Βεληάνης κατά το έτος 1834 δια τις τότε ανάγκας του ιερού Ναού ήλθεν εδώ εις Παξούς έλαβε παρά της γενεάς των Βελλιανιτών ιονικήν ποσότητα χρημάτων ήνπερ καλός εξόδευσε εις τον αυτόν Ιερόν Ναό »… (Ακριβές απόσπασμα)
Η Περιουσία της Μονής
Η Μονή τόσο στα χρόνια πριν το 1913, όσο και στα μετέπειτα διέθετε :
– Μεγάλο αριθμό αιγοπροβάτων, αλόγων και βοοειδών.
– Μεγάλο ελαιώνα, με δύο χιλιάδες (2000) ελαιόδεντρα, τα οποία ανά διετία παρήγαγαν μεγάλες ποσότητες ελαιολάδου και ελαιοκάρπου.
– Τριακόσια (300) στρέμ. στον κάμπο του Προδρομιού.
– Μεγάλο δάσος από το οποίο παρήγαγε κάρβουνα.
Η χρηματοδότηση των Σχολείων
Στην Τουρκοκρατία η Μονή της Βέλλιανης χρηματοδοτούσε ετησίως τα σχολεία των κοινοτήτων :
– Προδρομίου με 1000 γρόσια ετησίως
– Βέλλιανης με 300 γρόσια ετησίως
– Καριωτιού με 200 γρόσια ετησίως
– Παραμυθιάς, χωρίς να αναφέρεται το ποσό των γροσίων.
Ο σημαντικότατος ηγούμενος
Ο σημαντικότατος και μακροβιότατος ηγούμενος της Μονής υπήρξε ο Ιερομόναχος Λεόντιος. Ο Λεόντιος, ηγουμένευσε στη Μονή της Βέλλιανης από το έτος 1834 έως το 1866. Καταγόταν από τη Σέλλιανη ( Αγία Μαύρα ), ενώ η μάνα του από την Οσδίνα (Πέντε Εκκλησιές). ΄Αφησε στη μονή της Βέλλιανης σημαντικές ιστορικές ενθυμήσεις και επιγραφές, πολλές των οποίων σώζονται ακόμα σήμερα.
Το 1845 έκτισε στην Οσδίνα τη Μονή της Μίχλας, στην οποία υπερήλιξ και άρρωστος βρήκε οικτρό θάνατο, εξαιτίας πυρκαγιάς που εξερράγη στο κελί του από τα κότσιαλα του καλαμποκιού.
Στην Κατοχή
Στα χρόνια της τριπλής Κατοχής (1941-1944) στους χώρους της Μονής, αλλά και στις πέριξ του Κορύλα σπηλιές, βρήκαν καταφύγιο πολλοί από τον άμαχο πληθυσμό των χωριών Καριώτι, Βέλλιανη, Προδρόμι και Καμίνι – Ζερβοχώρι, προκειμένου να σωθούν από την ασιτία και από τις επιθέσεις των μουσουλμάνων Τσάμηδων και των κατακτητών. Το λάδι, αλλά και τα άλλα τρόφιμα που τους μοίραζε, κυρίως, η Ομάδα του Οπλαρχηγού Προδρομίτη Κώτσιο Νικόλα (Γεωργίου) τους κράτησαν στη ζωή.
Στον αύλιο χώρο της Μονής ετάφησαν, εκτός των άλλων νεκρών, και οι πεσόντες στη Μάχη του Κάστρου της Βέλλιανης, 7.12.1943 : Από το Προδρόμι, Σιμόπουλος Κωνσταντίνος και Παπαδοπούλου Μαρία. Από τη Βέλλιανη, Κούρτης Ιωάννης (Ο Τσίτσιος Σπυρίδων εφάφη στην Κορύστιανη)
Τα καθολικά της Μονής
Α΄. Το πρώτο καθολικό της Μονής, ήταν η μικρή βυζαντινή ωραία εκκλησία, νότια και λίγα μέτρα μετά το ηγουμενείο της.
Β΄. Το σημερινό καθολικό έκτισε ο Ιερομόναχος Λεόντιος. ΄Ηταν Ναός μεγάλων διαστάσεων, ορθογώνιος, τρίκλιτος και με τοιχογραφίες επί του τρούλου και του ημιθολίου της αψίδας.
Το Άγιο Βήμα χωρίζονταν από τον κυρίως Ναό με ξύλινο τέμπλο. Το τέμπλο αυτό κατασκευάστηκε το 1898 με χρήματα που προήλθαν από την ενοικίαση του ελαιώνα της.
Το Καθολικό είχε δύο θύρες :
Την κεντρική (δυτικά).
Και τη μικρή (νοτια), εντοιχισμένη πριν από πολλά χρόνια. Στα δύο υπέρθυρά της διακρίνονται ευκρινώς ανάγλυφες παραστάσεις κάπρων και πτηνών.
Τα ηγουμενεία
Α΄. Το παλιό ηγουμενείο
Το παλιό ηγουμενείο της Μονής, ήταν διώροφο με υπόγειους χώρους, οι οποίοι χρησιμοποιούνταν για αποθήκες. Στον πρώτο όροφο υπήρχε το μαγειρείο, εξοπλισμένο με όλα τα οικιακά σκεύη, η τράπεζα και ο μικρός ξενώνας, ενώ στο δεύτερο όροφο τα επτά κελιά για τον ηγούμενο και τους μοναχούς.
Πότε ακριβώς κτίστηκε είναι άγνωστο. Γνωστό είναι ότι το 1809 ήταν εντελώς καταστραμμένο. Το 1843 ανεγέρθη εκ θεμελίων. Το 1854, αφού πυρπολήθηκε, ανακαινίσθηκε το επόμενο έτος 1855. Σήμερα βρίσκεται σκελετωμένο, μάρτυρας παλιάς ένδοξης εποχής.
Β΄. Το σημερινό ηγουμενείο
Το σημερινό ηγουμενείο της Μονής, κτίστηκε το 1967 επί Μητροπολίτη Παραμυθίας κ. Τίτου (Ματθαιάκη), με δαπάνες που προήλθαν από την ενοικίαση του ελαιώνα της Μονής. Δεν κατοικήθηκε. Σήμερα βρίσκεται σε κατάσταση τελείας ερήμωσης. Ουδείς από τους υπεύθυνους, ενδιαφέρθηκε, ώστε να εντοπισθούν και να τιμωρηθούν οι δράστες της καταστροφής του.
Τα λείψανα
Η Μονή διέθετε ιερά λείψανα, φυλασσόμενα εντός ειδικής αργυράς λειψανοθήκης, κατασκευασμένης το έτος 1835. Παλιότερα τα λείψανα αυτά θεωρούνταν θαυματουργά και χρησιμοποιούνταν υπό των χωρικών, κυρίως, για τη σωτηρία ετοιμοθάνατων οικείων τους.
Ιερά κειμήλια
– Ξύλινος μικρός σταυρός
– Πηδάλιο (Ευαγγέλιο), στο εξώφυλλο του οποίου υπήρχε η ιδιόχειρη σημείωση του Ιερομόναχου Λεοντίου περί της καταστροφής της Μονής κατά το έτος 1854. Η ύπαρξη του αγνοείται, αν και φυλασσόταν στην Ιερά Μητρόπολη της Παραμυθιάς.
– Ευαγγέλιο, μεγάλου σχήματος, τυπωμένο στα Ιωάννινα κατά το έτος 1760, φυλάσσεται στην ενορία της Βέλλιανης.
– Δισκοπότηρο, αγνώστου χρόνου κατασκευής και αξίας. Παραδοσιακά αναφέρεται ότι ήταν δώρο βυζαντινού αυτοκράτορα προς τη Μονή. Ομοίωμά του (;) φυλάσσεται στην ενορία της Βέλλιανης.
( Όλα τα παραπάνω ιερά Κειμήλια, εκτός από το Πηδάλιο, έχουν φωτογραφηθεί από το γράφοντα και το συγχωριανό του Δ.Κ.Λ και οι φωτογραφίες τους βρίσκονται στα αρχεία τους)
Το πανηγύρι
Κάθε χρόνο, (πριν το 2009), στις 24 Ιουνίου εκάστου έτους, μέρα μνήμης των Γενεθλίων του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου, οι ιερείς των χωριών Προδρομίου, Βέλλιανης και Καριωτιού συλλειτουργούσαν με τη συμμετοχή πολλών πιστών. Μετά το πέρας της θείας Λειτουργίας κλήρος και πιστοί συνεόρταζαν στην αυλή της εκκλησίας με φαγοπότι, κλαρίνα, χορούς και τραγούδια. Τα τελευταία όμως χρόνια όλα αυτά έχουν εκλείψει από το φόβο της κατάρρευσης της στέγης του Καθολικού της. Αναγκαίο δε να τονισθεί ότι τα τελευταία χρόνια και σποραδικά στις 24 Ιουνίου, τελείται ενταύθα υπαίθρια Θεία Λειτουργία, στην οποία λαμβάνουν μέρος ολίγοι πιστοί από τα γύρω χρόνια.
Η Μονή ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο
Σύμφωνα με το υπ’ αριθμ. 404/6.6.1965, φύλλο της Κυβερνήσεως, τεύχος Β΄. η μονή του Ιωάννου του Πρόδομου της Βέλλιανης έχει ανακηρυχθεί ως « Ιστορικό διατηρητέο μνημείο »
Η σημερινή κατάσταση της Μονής
Σήμερα η Μονή της Βέλλιανης μοιάζει με συλημένο τάφο. Τη σύλησή της προκάλεσε ο χρόνος, οι καιρικές συνθήκες, αλλά και ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος, που με το ίδιο του το χέρι, αφενός μεν αφήρεσε τα πορτοπαράθυρα από το νεόκτιστο Ηγουμενείο, αφετέρου δε κατάστρεψε και συνεχίζει να καταστρέφει το δάσος και τον ελαιώνα της.
Ο επισκέπτης της Μονής της Βέλλιανης με πόνο ψυχής αντικρίζει :
– Τη στέγη του Καθολικού καταστραμμένη.
– Τον τρούλο της υπό κατάρρευση.
– Τις τοιχογραφίες στο ημιθόλιο της αψίδας σχεδόν εξαφανισμένες.
– Το καινούριο ηγουμενείο καταστραμμένο από ανθρώπινο χέρι.
– Τον Κυρίως Ναό, το τέμπλο και το ιερό σε αξιοθρήνητη κατάσταση.
– Τη βρύση του μοναστηριού εξαφανισμένη.
– Το φυσικό δάσος, λεηλατημένο από τους ξυλοκόπους. Το ίδιο και ο ελαιώνας.
Η Βελλιανίτισσα Λάμπρω Λώλαινα
Η Βελλιανίτισσα Λαμπρω-Λώλαινα (Γιαγιά το συνταξιούχου δάσκαλου Γεωργίου Δημητρίου Λώλου), σχετικά με το θείο σεβασμό που πρέπει κάθε πιστός να έχει προς τα μοναστήρια, τις εκκλησίες και τα εξωκλήσια, έλεγε με πόνο ψυχής : « Όταν φεύγεις από το Μοναστήρι, πρέπει να τινάζεις και τη σκόνη από τα παπούτσια σου ».
Βασίλη Κραψίτη : « Ο Μιχάλης Ζήσης και το έργο του για τη Θεσπρωτία», επιμέλεια Ευάγγελου Μπακαγιάννη, Αθήνα 1989, σελ. 20 έ. κ. 23 :
« Το Προδρόμι της Παραμυθιάς (του Μιχάλη Ζήση)
… Στις 15 Σεπτεμβρίου 1936 γύρισα στο Προδρόμι για το νέο σχολικό έτος. Με απασχολούσε η εξεύρεση ξυλείας για το καινούριο σχολικό κτίριο μια που ξεκινούσαμε στην πραγματοποίηση αυτού του ονείρου με την προσωπική εργασία των κατοίκων και μια μικρή πίστωση, που αργότερα θα μας έβγαζε ο Επιθεωρητής Θ. Φωτεινόπουλος. Τη λύση την έβρισκα στο πλούσιο μοναστήρι της Βέλλιανης που ήταν πιο πάνω απ’ το Προδρόμι και είχε ένα μεγάλο και πυκνό δάσος. ΄Επρεπε να στεγαστούν τα παιδιά που υποσιτίζονταν και να προστατευτούν από τη φυματίωση. ΄Ετσι, υπέβαλα μια αναφορά στην Ιερή Μητρόπολη Παραμυθιάς, ικετεύοντας το Σεβασμιότατο κ. Γεώργιο (Μισαηλίδη) να επιτρέψει την υλοτόμηση λίγων κυβ. μέτρων ξυλείας από τα δέντρα του Μοναστηριού, τα δέντρα εκείνα που τα είχαν δωρίσει στο Μοναστήρι οι πρόγονοι των σημερινών Προδρομιτών ή οι ίδιοι τα είχαν φυτέψει με τα χέρια τους και τα καρπούνταν σήμερα η Μητρόπολη.
Ο Σεβασμιότατος, ο ΄Αγιος Παραμυθιάς, δεν ενέκρινε ούτε κυβική παλάμη ξυλείας να υλοτομήσει το Προδρόμι για το Σχολείο του. …»
Βιβλιογραφία :
– Παναγιώτης Αραβαντινός : « Περιγραφή της Ηπείρου », έκδοση Ετ. Ηπ. Μελετών, 1984, μέρος Γ΄. , σελ. 148.
– Ιωάννης Λαμπρίδης : « Περί των εν Ηπείρω αγαθοεργημάτων », τόμος Α΄.
– Δημήτριος Παναγιωτίδης : « Η Βέλλιανη, τα πελασγικά αυτής τείχη και η μονή της». Ο εν Κωνσταντινουπόλει Ελλην. Φιλολογικός Σύλλογος, 1899, τόμος 19.
– Σπύρος Μουσελίμης : « Αρχαιότητες της Θεσπρωτίας », Γιάννενα 1980.
– Δημ. Καμαρούλιας : « Τα μοναστήρια της Ηπείρου », έκδ. Μπάστας – Πλέσσας 1996, τόμος Β΄.
– Μπίκας Μάριος :
α. Η Βέλλιανη και η αρχαία Ελέα, 1997.
β. Στ’ απόσκια του Κορύλα, 1999.
– Δρ. Χρήστος Σιώζος : « Το Προδρόμι Θεσπρωτίας », 2000.
– Γιάννης Δόικας : « Το Μοναστήρι της Παναγίας των Βελλιανιτών στους Παξούς », 2005.
Μάριος Αναστασίου Μπίκας
[1] . Ο αρχηγός της Επανάστασης του 1611, ο Μητροπολίτης Διονύσιος ο φιλόσοφος, αφού συνελήφθη σε παρακείμενη μικρή σπηλιά, όπου είχε καταφύγει, εγδάρη ζωντανός. Στη συνέχεια γέμισαν το δέρμα του με άχυρο και το έστειλαν στο σουλτάνο στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί ο Σουλτάνος, αφού το είδε, έδωσε εντολή και το έριξαν στις αγελάδες για τροφή.
