Γράφει ο Βασίλης Μουσελίμης, Γεωπόνος, Γενικός Διευθυντής Falcon Agro Hellas
Η ελληνική γεωργία δεν χρειάζεται ούτε εξιδανίκευση ούτε δαιμονοποίηση. Χρειάζεται ειλικρίνεια, γνώση και σεβασμό στην πραγματικότητα μέσα στην οποία λειτουργεί. Το άρθρο “Οι αγρότες μας δουλεύουν…” του κ. Μπότσαρη ξεκινά από μια προσωπική, βιωματική μνήμη, αλλά καταλήγει σε βαριές, γενικευτικές κρίσεις για έναν ολόκληρο κλάδο, που σήμερα δουλεύει σε συνθήκες εντελώς διαφορετικές από εκείνες που περιγράφει.
– Άλλη εποχή, άλλη πραγματικότητα
Η εικόνα του αγρότη που οργώνει με άλογα και κοιμάται σε τσοπανόκαλυβα ανήκει σε μια άλλη, σκληρή αλλά πολύ διαφορετική εποχή. Ο σημερινός παραγωγός δεν παλεύει μόνο με τον καιρό και το χώμα, αλλά με κόστος ενέργειας, καυσίμων, εφοδίων, ασφάλισης, με διεθνή ανταγωνισμό και ένα περίπλοκο πλέγμα κανονισμών και γραφειοκρατίας.
Το να απαιτεί κανείς από τον σημερινό αγρότη να ζει και να συμπεριφέρεται σαν τον αγρότη του 1950, ενώ του φορτώνει υποχρεώσεις του 2025, δεν είναι ρεαλισμός αλλά νοσταλγική αφήγηση εκτός πραγματικότητας.
– Ο αγώνας που «δεν πρέπει να ενοχλεί»
Στο άρθρο υποστηρίζεται ότι οι αγρότες δεν έχουν δικαίωμα να κλείνουν δρόμους ή να διαταράσσουν την καθημερινότητα, επειδή «ταλαιπωρούν τους συμπολίτες τους». Αν γίνει δεκτό αυτό το σκεπτικό, τότε καμία επαγγελματική και κοινωνική ομάδα δεν θα είχε ποτέ δυνατότητα ουσιαστικής διεκδίκησης.
Η διαμαρτυρία που δεν ενοχλεί κανέναν, δεν επηρεάζει τίποτα. Η δημοκρατία προβλέπει νόμιμα μέσα πίεσης ακριβώς επειδή, όταν οι ανισορροπίες και οι αδικίες συσσωρεύονται, η κοινωνία δεν διορθώνεται με ευγενικές εκκλήσεις αλλά με οργανωμένο, ορατό αγώνα.
– ΟΠΕΚΕΠΕ, ευθύνες και ΑΑΔΕ
Στο κείμενο ολόκληρη η ευθύνη για τις στρεβλώσεις στις επιδοτήσεις φορτώνεται στους αγρότες, σαν να σχεδίαζαν εκείνοι τους κανόνες, τα πληροφοριακά συστήματα και τους ελέγχους. Οι παθογένειες του ΟΠΕΚΕΠΕ όμως είναι διαχρονικές, θεσμικές και πολιτικές: το ίδιο το κράτος επέτρεψε να χτιστούν μηχανισμοί καταχρήσεων, με ευθύνες σε όλα τα επίπεδα, ενώ οι πραγματικά έντιμοι παραγωγοί είναι αυτοί που σήμερα κινδυνεύουν να πληρώσουν τα πρόστιμα και τις καθυστερήσεις.
Η συζήτηση για τη μεταφορά του ΟΠΕΚΕΠΕ στην ΑΑΔΕ συχνά απλοποιείται στο σχήμα «όποιος αντιδρά, κάτι κρύβει». Οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι, όμως, που διαφωνούν με τη μεταφορά, δεν ζητούν ασυλία από τον έλεγχο· ζητούν να μη μετατραπεί η μετάβαση σε μηχανισμό τιμωρίας των αδυνάτων, πριν το ίδιο το κράτος βάλει τάξη στα δικά του μητρώα και στις δικές του αντιφάσεις.
– Πώς μπορεί να δημιουργηθεί άδικη στρέβλωση
Φανταστείτε έναν μικρό ελαιοπαραγωγό στη Θεσπρωτία, με 40 στρέμματα ελιάς δηλωμένα σωστά στην πράξη. Καλλιεργεί κανονικά, κόβει τιμολόγια, παραδίδει προϊόν, πληρώνει εισφορές. Κάποια αγροτεμάχια του, όμως, έχουν παλιές ασυμφωνίες μεταξύ τίτλων, Ε9 και Κτηματολογίου, λόγω κληρονομικών και παλιών δηλώσεων που ποτέ δεν ταυτίστηκαν απόλυτα.
Αν ενεργοποιηθεί ένας “τυφλός” αυστηρός έλεγχος μόνο μέσα από έναν φορολογικό μηχανισμό, χωρίς να έχουν διορθωθεί πρώτα αυτές οι δομικές ασυμφωνίες, το σύστημα μπορεί να τον εμφανίσει ως “ύποπτο”, να παγώσει τις ενισχύσεις του και να τον στείλει σε μια μαραθώνια διαδικασία διόρθωσης με δικηγόρους, συμβολαιογράφους και έξοδα που δεν μπορεί να σηκώσει. Έτσι, ο έντιμος παραγωγός χωρίς πρόθεση απάτης καταλήγει «παράπλευρη απώλεια» ενός πρόχειρα στημένου ελεγκτικού σχήματος.
– «Δεν θέλετε εκπαίδευση και καινοτομία»;
Στο άρθρο υποστηρίζεται ότι οι αγρότες «δεν ζητούν εκπαίδευση, τεχνογνωσία, σύγχρονη μεθοδολογία» και ότι δεν επενδύουν σε καινοτομία. Η πραγματική εικόνα στο πεδίο είναι εντελώς διαφορετική. Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί ένα ολόκληρο οικοσύστημα ιδιωτικών και εξειδικευμένων προγραμμάτων κατάρτισης, που δεν έχουν καμία σχέση με τα τυπικά, ενίοτε επιδοτούμενα κρατικά σεμινάρια τα οποία απλώς αναπαράγουν τις παθογένειες του διοικητικού μηχανισμού.
Πρόκειται για εκπαιδεύσεις που συχνά κοστίζουν ακριβά, ακριβώς επειδή δίνουν ουσιαστικά εργαλεία: εξαγωγικό marketing, οργάνωση branding, στρατηγική τοποθέτηση προϊόντων σε ξένες αγορές, κατανόηση των απαιτήσεων λιανεμπορίου και HORECA, διαχείριση πιστοποιήσεων και προδιαγραφών, διαπραγμάτευση με διεθνείς αγοραστές και χτίσιμο βιώσιμου επιχειρηματικού μοντέλου. Κι έχουν αναπτυχθεί ακριβώς επειδή οι ίδιοι οι αγρότες τα αναζήτησαν.
Μιλώντας εξ ιδίας πείρας, ως άνθρωπος που συμμετέχει και ως εκπαιδευτής και ως συνεργάτης παραγωγών σε τέτοιες διαδικασίες, η εικόνα είναι πολύ καθαρή: παραγωγοί και αγροδιατροφικές επιχειρήσεις πληρώνουν από την τσέπη τους για να μάθουν πώς θα σταθούν στο ράφι μιας απαιτητικής διεθνούς αγοράς, πώς θα τιμολογήσουν σωστά, πώς θα χτίσουν σειρά προϊόντων με συνέπεια και όχι ευκαιριακά. Αυτά τα εντατικά προγράμματα εξαγωγών, τα σεμινάρια αγροτικής επιχειρηματικότητας και marketing αγροτικών προϊόντων έχουν ήδη βοηθήσει ελληνικά σχήματα να ανοίξουν δρόμους σε όλο τον κόσμο αποσπώντας σημαντικές διακρίσεις και οικονομικά οφέλη.
Δεν απευθύνονται στον “αγρότη της επιδότησης”, αλλά σε εκείνον που βλέπει την εκμετάλλευσή του ως διεθνώς ανταγωνιστική επιχείρηση. Το να υποστηρίζει κανείς ότι “οι αγρότες δεν ζητούν εκπαίδευση”, τη στιγμή που πολλοί πληρώνουν σοβαρά ποσά για να αποκτήσουν πρακτικά εργαλεία και πρόσβαση σε διεθνείς αγορές, δείχνει απλώς άγνοια της σύγχρονης πραγματικότητας.
– Τα «4×4» και η πραγματική εικόνα
Η ειρωνεία για τα αγροτικά 4×4 και τις «ουρές στα πανηγύρια» πατάει σε ένα υπαρκτό φαινόμενο: ναι, ένα μέρος του κλάδου έχει μάθει να επιδεικνύει το όχημά του σαν σύμβολο κύρους. Αυτό, όμως, δεν αλλάζει το γεγονός ότι για τον σοβαρό παραγωγό το 4×4 είναι πρώτα απ’ όλα εργαλείο δουλειάς, απαραίτητο για να ανέβει στο χωράφι, να μεταφέρει μηχανήματα, ψεκαστικά, ζωοτροφές. Το να κρίνεται ολόκληρος ο κλάδος μόνο από την εικόνα της επίδειξης, και όχι από τη λειτουργική ανάγκη και την καθημερινή χρήση, είναι εύκολο αλλά επιφανειακό. Μοιάζει περισσότερο με ταξική χλεύη παρά με σοβαρή κοινωνική κριτική.
– Η ψήφος ως μαγική λύση;
Παρουσιάζεται, τέλος, η ψήφος ως σχεδόν μοναδικό και επαρκές εργαλείο διεκδίκησης. Αν αρκούσε η ψήφος, δεν θα υπήρχαν εδώ και δεκαετίες οι ίδιες στρεβλώσεις, οι ίδιες καθυστερήσεις, τα ίδια δομικά προβλήματα. Η ψήφος είναι απαραίτητη, αλλά δεν αρκεί.
Απαιτείται σοβαρή διαβούλευση με τους πραγματικούς εκπροσώπους του κλάδου, σταθερό φορολογικό και ασφαλιστικό πλαίσιο, δίκαιος και τεχνικά επαρκής μηχανισμός επιδοτήσεων και ελέγχων, και υποστήριξη της μετάβασης σε πιο ανταγωνιστικά, εξωστρεφή, ποιοτικά μοντέλα παραγωγής. Και κάτι άκρως σημαντικό: διαρκή έλεγχο και ουσιαστική κριτική στον αποδέκτη της ψήφου.
– Ποιο είναι το πραγματικό ζητούμενο
Η ουσία δεν είναι να “αγιοποιηθούν” οι αγρότες, ούτε να “δαιμονοποιηθούν”. Υπάρχουν λάθη, παραλείψεις, κακές νοοτροπίες – όπως σε κάθε κλάδο. Υπάρχουν όμως και χιλιάδες επαγγελματίες που δουλεύουν από τα χαράματα μέχρι το βράδυ, επενδύουν σε γη, μηχανήματα και τεχνολογία, κρατούν ζωντανή την ύπαιθρο, τροφοδοτούν την αγορά και στηρίζουν εξαγωγές.
Κάποιοι από εμάς, που παρομοίως υπήρξαμε επαγγελματίες αγρότες, επιλέξαμε τον δύσκολο δρόμο: επένδυση στη γνώση, διαφάνεια, συνεργασία με παραγωγούς που θέλουν να πάνε μπροστά και να σταθούν ισότιμα στην ευρωπαϊκή και διεθνή αγορά. Και δεν είμαστε η εξαίρεση. Κινδυνεύουμε να γίνουμε αν γενικευτούν παρόμοιες απλουστεύσεις με τα γραφόμενα του κ. Μπότσαρη.
Αν κάτι χρειάζεται η ελληνική γεωργία σήμερα, δεν είναι ηθικολογικά κηρύγματα από απόσταση, αλλά σοβαρή, τεκμηριωμένη πολιτική και ουσιαστική στήριξη των ανθρώπων που, παρά τις αντιξοότητες, εξακολουθούν να επενδύουν στη γη. Σε αυτούς αξίζει να απευθυνόμαστε με σεβασμό – και μαζί τους να χτίζουμε το επόμενο κεφάλαιο, όχι να τους φορτώνουμε όλα τα λάθη του παρελθόντος.