Αφιέρωμα: Οι Παλιοί νερόμυλοι της Βέλλιανης
Δημοσιεύθηκε 28/01/2022 | Από user | Σχολιάστε
Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα
Γενικά περί νερόμυλων
Ο άνθρωπος για να βελτιώσει τη ζωή του, πραγματοποίησε διάφορες εφευρέσεις. Ιστορικά αναφέρεται ότι για την κονιοποίηση των διαφόρων δημητριακών καρπών εφεύρε το μύλο, ώστε να είναι ευκολοχώνευτοι. Πιστεύεται ότι από τους Αιγυπτίους, που πρώτοι χρησιμοποίησαν το χειρόμυλο, τον πήραν οι Εβραίοι και, κατά την Παλαιά Διαθήκη, τον χρησιμοποίησαν στην έρημο για το άλεσμα του Μάνα. Επίσης οι Φιλισταίοι, αφού τύφλωσαν το Σαμψών, τον έδεσαν και γύριζε ένα μύλο. Στην αρχαιότητα την εργασία του μύλου την έκαναν οι γυναίκες. Στην Οδύσσεια αναφέρεται ότι απ’ τις 50 σκλάβες που εργάζονταν στο παλάτι του βασιλιά Αλκίνοου, μερικές έκαναν τη δουλειά του μύλου[1], ενώ στο παλάτι του Οδυσσέα στην Ιθάκη την εργασία αυτήν έκαναν 12 γυναίκες. Τόσο στην αρχαία Ελλάδα, όσο και στη Ρώμη τους μικρούς μύλους γύριζαν οι δούλοι και τους μεγάλους τα ζώα, δηλαδή τα γαϊδούρια, τα μουλάρια, τα άλογα ή τα βόδια.
Στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Ελέας και ακριβώς στη θέση Μπεντένι (πέρασμα) κατά τις ανασκαφές του 1990 βρέθηκε μαρμάρινος χειρόμυλος.
Το χειρόμυλο χρησιμοποίησαν και κατά τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής 1940 – 1944 οι οικογένειες των χωριών της Παραμυθιάς που διέμεναν στις γράβες του μοναστηριού της Βέλλιανης, αλέθοντας το λίγο σιτάρι ή καλαμπόκι που είχαν στη διάθεσή τους.
Ανάλογα με το προϊόν που παράγει ένας μύλος, παίρνει και το όνομά: αλευρόμυλος (αλεύρι), ταμπακόμυλος (ταμπάκο), ρυζόμυλος (ρύζι) και μπαρουτόμυλος (πυρίτιδα). Αλλά και το μέσον που θέτει το μύλο σε λειτουργία δίνει επίσης το όνομά του: νερό – ύδωρ (νερόμυλος – υδρόμυλος ), άνεμος (ανεμόμυλος ), χέρι (χειρόμυλος) .
Οι νερόμυλοι (αλευρόμυλοι)
Οι νερόμυλοι ή υδρόμυλοι κινούνταν με τη δύναμη του νερού και κατασκευάστηκαν σε μέρη πλησίον ποταμών, λάκκων ή μεγάλων πηγών.
Οι νερόμυλοι[2] χρησιμοποιήθηκαν και κατά την αρχαιότητα με το όνομα υδραλέτες. Ο γεωγράφος Στράβωνας μας λέει ότι ο βασιλιάς Μιθριδάτης είχε στην ιδιοκτησία του νερόμυλο. Επίσης και ο Βετρούβιος[3] αναφέρει ότι οι νερόμυλοι υπήρχαν και πριν από την εμφάνιση του Χριστού.
Οι χώροι των νερόμυλων
Εκτός από το χώρο που στέγαζε το μύλο, εντός αυτού (2ος όροφος) ή εξωτερικά του υπήρχαν η οικία που έμεινε η οικογένεια του ιδιοκτήτη μυλωνά, οι αποθήκες, οι στάβλοι για τα ζώα και το δωμάτιο στο οποίο διανυκτέρευαν περαστικοί.
Θα μπορούσε κανείς να παρομοιάσει τον παλιό νερόμυλο με ένα σημερινό καφενείο, στο οποίο συγκεντρώνονταν οι κάτοικοι της γύρω περιοχής και συζητούσαν τα διάφορα θέματα τοπικού ή γενικού ενδιαφέροντος. Έτσι, ο μυλωνάς ήταν ο λήπτης και ο δότης των διαφόρων πληροφοριών. Για το λόγο αυτόν κατά την εποχή της ληστοκρατίας συνεργαζόταν άμεσα ή έμμεσα με τους ληστές, αλλά και με τη Χωροφυλακή ή με τα τάγματα καταδίωξης των ληστών.
Τα κύρια στοιχεία των νερόμυλων (αλευρόμυλων)
Η κάναλη
Η κάναλη ήταν ένας σωλήνας, παλιότερα από ξύλινα βαρέλια και αργότερα μεταλλικός (από χοντρή λαμαρίνα), διαμέτρου 60 ή 80 εκατοστών και ύψους 10 με 15 μέτρων (ίσως και περισσότερα ή λιγότερα). Τοποθετούνταν ελαφρώς πλάγια επί υψώματος, κρέμαση, φυσικού ή τεχνικού και κατέληγε στο φυσούν, το οποίο ακουμπούσε στη φτερωτή. Προτού το νερό εισέλθει στην κάναλη υπήρχαν επί του μυλαύλακου ένα ή δύο ξύλινα πλέγματα, τα οποία συγκρατούσαν τα διάφορα αντικείμενα, για να μη φράξουν (βουλώσουν) το φυσούν. Από την κρέμαση το νερό χυνόταν στην κάναλη και εξερχόταν από το φυσούν, του οποίου η διάμετρος (το άνοιγμα) ήταν πάντοτε ανάλογη με την ποσότητα του νερού. Πολύ νερό, μεγάλη διάμετρος. Λίγο νερό, μικρή διάμετρος. Επίσης είχε σχέση και με την ποσότητα του αλευριού που θα άλεθε. Για παράδειγμα, ο μύλος του Τσίλη Γιάννη (Μπίκα) όταν το φυσούν είχε διάμετρο ίση με το πλάτος των τεσσάρων δακτύλων, χωρίς τον αντίχειρα, άλεθε, κατά τη διάρκεια του χειμώνα, περίπου 200 οκάδες καλαμπόκι την ώρα. Και όταν η διάμετρος ήταν ίση με τον ένα δάκτυλο, άλεθε 25 οκάδες την ώρα.
(Πληροφορίες : Ο Ιωάννης Βασιλείου Μπίκας, γιος του Τσίλη Γιάννη. Ο Ι.Β.Μ. υπήρξε, εκτός από γνωστός ράπτης, και μυλωνάς στο μύλο του πατέρα του )
Η φτερωτή
Η φτερωτή ήταν μεταλλικός τροχός με ακτίνες (φτερά), διαμέτρου 1,20 μ. περίπου, και ήταν τοποθετημένη οριζόντια στο υπόγειο του μύλου. Από το κέντρο της ξεκινούσε κάθετα άξονας, ο οποίος συνδεόταν με τη μυλόπετρα
Οι μυλόπετρες
Α. Η ακίνητη μυλόπετρα ή μύλη, βρισκόταν ένα μέτρο, περίπου, πάνω από τη φτερωτή και είχε διάμετρο 1,30 μ. Από το κέντρο της περνούσε ο άξονας της φτερωτής.
Β. Η κινητή μυλόπετρα ακουμπούσε οριζόντια επί της ακίνητης μυλόπετρας και στις διαστάσεις της ήταν μικρότερη. Συνδεόταν με τον άξονα της φτερωτής και κινούνταν μαζί της περιστροφικά. Στο κέντρο της υπήρχε μικρό άνοιγμα διαμέτρου 20 εκ. περίπου. Μέσα εδώ έπεφτε το άλεσμα (καλαμπόκι ή σιτάρι), το οποίο πιεζόμενο από τις δύο μυλόπετρες μετατρεπόταν σε αλεύρι και έπεφτε στην αλευροθήκη.
Οι μυλόπετρες ήταν κατασκευασμένες από γρανίτη ή από άλλο παρόμοιο υλικό και κάθε 15 μέρες τις χαράκωναν με ειδική σμίλη από την περιφέρεια προς το κέντρο.
Το κοφίνι
Το κοφίνι ήταν ξύλινη σκαφίδα, κωνικού σχήματος που κρέμονταν πάνω από τη μυλόπετρα και είχε άνοιγμα στο κάτω μέρος 20 εκ. περίπου. Εντός αυτού ο μυλωνάς έριχνε το σιτάρι ή το καλαμπόκι που επρόκειτο να αλέσει. Το άλεσμα αυτό με απλό μηχανισμό έπιπτε σιγά σιγά στο άνοιγμα της κινητής μυλόπετρας, όπου, αφού συνθλιβόταν, εξέρχονταν αλεύρι.
Η αλευροθήκη
Η αλευροθήκη, ομοιάζουσα με μεγάλη ακάλυπτη από το πάνω μέρος καρσέλα (κιβώτιο εντός του οποίου έβαζαν κυρίως ρούχα ) ήταν τοποθετημένη στο εμπρόσθιο μέρος των μυλόπετρων και συγκέντρωνε το από αυτές εξερχόμενο αλεύρι.
Οι παλιοί[4] νερόμυλοι (αλευρόμυλοι) της Βέλλιανης
Η ύπαρξη πολλών νερόμυλων (αλευρόμυλων) στη Βέλλιανη επιβεβαιώνει τη μεγάλη παραγωγή των δημητριακών καρπών, τόσο σ’ αυτή όσο και στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και την ύπαρξη πολλών νερών. Σήμερα δεν είναι γνωστό, αν σε παλαιότερη εποχή υπήρχε εδώ οικισμός. Η ύπαρξη όμως των πολλών εκκλησιών και των υδρόμυλων, μας οδηγεί στο συμπέρασμα να διατυπώσουμε με επιφύλαξη την άποψη ότι στη σημερινή Κάτω Βέλλιανη ανθούσε πολύ παλιά οικισμός (χωριό), ο οποίος για άγνωστους λόγους εξαφανίσθηκε, αφήνοντας πίσω του ως σημάδια της ύπαρξής του, τα πολλά τοπωνύμια.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες γερόντων της Βέλλιανης, αλλά και με τα χνάρια ερειπίων που σώζονται κατά μήκος του λάκκου της Γαλατσίδας, υπήρχαν τέσσερις (4) αλευρόμυλοι και ένας (1) ταμπακόμυλος. Από τους μύλους αυτούς οι μεν τρεις (3) σε άγνωστο χρόνο διέκοψαν τη λειτουργία τους, ενώ οι άλλοι δύο (στον Παλιόμυλο) συνέχισαν να λειτουργούν, ο μεν πρώτος (ταμπακόμυλος) μέχρι, περίπου, το έτος 1910, ενώ ο δεύτερος ως το 1930.
Πότε όμως άρχισαν τη λειτουργία τους οι νερόμυλοι της Βέλλιανης δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί. Επειδή όμως στη γύρω περιοχή δεν υπήρχαν άλλοι μύλοι, (οι μύλοι στη Χούβιανη του Καρυωτιού ιδρύθηκαν μετά το 1900), μπορούμε να υποθέσουμε ότι κατασκευάστηκαν πριν το 1550 μ.Χ. και από Βελλιανίτες της Παλιάς Βέλλιανης.
Τις ονομασίες των μύλων με τους αριθμούς 1 έ. 4 τις δώσαμε, με βάση τα σημερινά τοπωνύμια που υπάρχουν πλησίον αυτών, ώστε ο αναγνώστης Βελλιανίτης χωρίς δυσκολία να μπορεί να αντιληφθεί το μέρος που υπήρχαν.
Οι μύλοι αυτοί, αρχίζοντας από τα ανατολικά του σημερινού χωριού Βέλλιανη (Κάτω Βέλλιανη), ήταν οι εξής:
1. Ο νερόμυλος Μουσκουλί
Ανεβαίνοντας το λάκκο της Γαλατσίδας, ανάμεσα από την πηγή του Μουσκουλί και τη Δέση κάτω από το μεγάλο Λιθάρι[5] , δεξιά και απέναντι ακριβώς από το νοτιοανατολικό άκρο του κήπου του Γάκη Ντάγκα (σήμερα του γιου του Φώτη), υπήρχε νερόμυλος. Ο νερόμυλος αυτός λειτουργούσε με το νερό του λάκκου της Γαλατσίδας, το οποίο έπαιρνε με αυλάκι από τη δέση, που είχαν κατασκευάσει λίγα μόνο μέτρα ανατολικά της πηγής Βουτυρά. Και, για να διέλθει δε κάτω από το το μεγάλο Λιθάρι, είχαν κτίσει με ασβεστοκονίαμα τοιχοποιία, η οποία σώζεται ακόμα σήμερα.
Από τα ολίγα απομεινάρια του μύλου αυτού αφαιρέθηκαν πέτρες το 1935, όταν πλησίον αυτών ανεγέρθη καινούρια οικία.
Ο μύλος αυτός, χωρίς να γνωρίζουμε πότε κτίστηκε, εικάζεται ότι διέκοψε τη λειτουργία του με την αποτυχία της Ηπειρωτικής Επανάστασης το 1854. Καθότι κατά την Επανάσταση αυτή καταστράφηκαν ολοσχερώς τόσο η Παλιά Βέλλιανη, όσο και η Ιερά αυτής Μονή.
Η πρόσβαση, όχι μόνο στον εν λόγω μύλο, αλλά και στους υπόλοιπους, γινόταν για τους Βελλιανίτες της Παλιάς και Πάνω Βέλλιανης, από τον δρόμο που χρησιμοποιούσαν και οι κάτοικοι της Αρχαίας Ελέας για να κατέλθουν στον κάμπο. Σημάδια του δρόμου αυτού σώζονται ακόμα σήμερα στην τοποθεσία Πλάκα, λίγα μόνο μέτρα νοτιοανατολικά από το σημερινό σπίτι του Κώστα Ιωάννη Αλεξίου. Και, όταν έφθαναν πάνω από την παλιά οικία του Τσίλη Ντάγκα έστριβαν δεξιά, φθάνοντας μετά από 500 περίπου μέτρα στο μύλο του Μουσκουλιού. Για τους κατοίκους του κάμπου, η πρόσβαση στον εν λόγω μύλο γινόταν, μάλλον από το κτήμα του Γκέλη Μάγκου ( αργότερα του Ναστάση Θεοδώρου Μπίκα, πατέρα του γράφοντος ).
Η παλιά ονομασία του νερόμυλου στην πηγή Μουσκουλί δε μας διασώθηκε.
Φωτ. (1). Αρχείο Χαράς Μπίκα – Ζώη (κόρης τους) (Κοινωνικός Λειτουργός στ.Ε.)
Μαρτυρίες
– Ο Γρηγορη – Μπίκας
Όταν ο πατέρας μου, ο Γιωτη – Μπίκας, έφτιαξε το παλιό σπίτι, ορισμένες πέτρες τις βγάλαμε από το μύλο, που υπήρχε σε μικρή από αυτό απόσταση. Η κρέμασή του φαίνεται ακόμα σήμερα.
– Ο Στεφο – Φίλης και ο Νασταση – Μπίκας
Την ύπαρξη του εν λόγω μύλου επιβεβαίωσαν σε πολλές συζητήσεις, τόσο ο Στεφο – Φίλης (Στέφανου), παππούς του συνταξ. καθηγητή Φυσικής Μ.Ε. Κωνσταντίνου Στεφάνου, και αδερφός της συζύγου του Γιώτη Μπίκα, όσο και ο κτίστης Αναστάσιος Θεοδώρου Μπίκας ( αδελφός του Γιώτη Μπίκα) .
Φωτογραφία (2) : Αρχείο Παναγιώτη (Νότη) Κωνσταντίνου Λώλου (γεωπόνου)
2. Ο Παλιόμυλος ή Μύλος της Εκκλησίας
Ανάμεσα από την πηγή Πουρί του Στεφο – Φίλη (Στεφάνου) και τη σκιά του μεγάλου Πλάτανου υπάρχουν σήμερα τα ερείπια[6], κυρίως, δύο κτιρίων, νεότερης κατασκευής, μάλλον μετά του 1854. Πιστεύεται όμως ότι εδώ υπήρχαν σε παλαιότερη εποχή κτίσματα άλλων μύλων, τα οποία καταστράφηκαν και επί αυτών κτίστηκαν τα σημερινά. Τα ερείπια αυτά ήταν υδρόμυλοι και σήμερα φέρουν την κοινή ονομασία Παλιόμυλος.
Το πρώτο κτίριο, το πλησιέστερο προς τον Πλάτανο, ήταν ταμπακόμυλος και ανήκε, σύμφωνα με μαρτυρίες, στον Πάνο Χαλκιά από την Παραμυθιά και αργότερα στην Εκκλησία της Βέλλιανης. Ο Πάνο Χαλκιάς κατείχε και το πλησίον σημερινό κτήμα του παπα – Δημήτρη (Φιλίππου), το οποίο είχε αγοράσει ο πατέρας του, ο παπα – Χρήστος, και το οποίο ακόμα φέρει το όνομα « το χωράφι του Πάνο Χαλκιά ». Επίσης και η ράχη ανατολικά της σημερινής οικίας του παπα – Δημήτρη ονομάζεται « Ράχη του Πανο – Χαλκιά ». Η ύπαρξη ταμπακόμυλου στη Βέλλιανη μαρτυρεί ότι εδώ, αλλά και στη γύρω περιοχή, καλλιεργούσαν το φυτό καπνό από τον οποίο παρασκεύαζαν τον εξαιρετικής ποιότητας Τσιάμικο ταμπάκο.
Σχετικά με τον ταμπάκο της Τσαμουριάς, στην οποία ανήκει και το λεκανοπέδιο της Παραμυθιάς, ο Κων. Φαλτάις[7] στην εργασία του « Οι
Φωτογραφία (3) : Αρχείο Παναγιώτη (Νότη) Κωνσταντίνου Λώλου (γεωπόνου)
πλανόδιοι Ηπειρώται τεχνίται και η εθνική μας υπόθεση » , Αθήναι 1928, σελ. 11, γράφει :
« … Δύο τέτοια ταξίδια έκανε το χρόνο ο Ρόβας με το καραβάνι του. Ο ταμπάκος τον οποίο μετέφερε ήταν ο γνωστός τσάμικος, κατασκευαζόμενος εις την Τσαμουριά, την Πάργα, το Φιλιάτι, το Βροχονά και το Μαργαρίτι, όπου ήταν ειδικοί μύλοι. Ο τσάμικος ταμπάκος, μοναδικός εις τον κόσμο, έφθανε μέχρι της Κωνσταντινουπόλεως και Μέκκας. Συγκεντρώνετο εις τα Ιωάννινα, τα οποία ήταν η κυριωτέρα αγορά ταμπάκου της Βαλκανικής. Από κει κατέκλυζε με τα καραβάνια τον κόσμο … »
Ποιο έτος διέκοψε τη λειτουργία του ο ταμπακόμυλος του Παλιόμυλου δεν μπορούμε με βεβαιότητα να το προσδιορίσουμε, αν και υποστηρίζεται ότι η λειτουργία του διακόπηκε το έτος 1910.
Το δεύτερο κτίριο, σε ψηλότερο από τον ταμπακόμυλο επίπεδο ήταν αλευρόμυλος και ανήκε επίσης στον Πάνω Χαλκιά. Μετά όμως το θάνατό του τον κληροδότησε στην εκκλησία του χωριού, τον Άγιο Νικόλαο της Πάνω Βέλλιανης. Η Επιτροπή της εν λόγω εκκλησίας τον δημοπρατούσε κάθε πέντε (5) χρόνια. Το 1941 περιήλθε στο ΣΑΑΚ Βέλλιανης[8] (Συνεταιρισμό Ακτημόνων Αγροτών Κοινότητας Βέλλιανης).
Οι δυο αυτοί μύλοι λειτουργούσαν με το ίδιο νερό, το οποίο έπαιρναν με αυλάκι κατά την εποχή των πολλών βροχών μόνο από το λάκκο του Γραβιά. Και στις άλλες εποχές από το λάκκο της Γηλατσίδας από δέση, που βρισκόταν ακριβώς κάτω από το παλιό σπίτι του Γκέλη Παναγιώτη, το μεγάλο Λιθάρι.
Γιατί σταμάτησε τη λειτουργία του ο αλευρόμυλος στον Παλιόμυλο, ενώ οι ανάγκες της εποχής το 1941 οδήγησαν στην κατασκευή δύο άλλων αλευρόμυλων, του Τσίλη Μπίκα και του Βασίλη Παπαφώτη, δεν μπορούμε με βεβαιότητα να γνωρίζουμε.
Σήμερα (2022) τα ερείπια των μύλων στον Παλιόμυλο ανήκουν στο Δήμο Σουλίου, ως και όλη η κοινοτική έκταση της Τ.Κ. Βέλλιανης.
Μαρτυρίες :
– Η Κωτσιω – Κούρταινα (σύζυγος του Κων. Δημητρίου Κούρτη και κόρη του παπα – Χρήστου (Φιλίππου) ) :
Ο κάτω μύλος στον Παλιόμυλο ήταν ταμπακόμυλος, και ο απάνω αλευρόμυλος. Τους μύλους αυτούς τους είχε ο Πάνο Χαλκιάς και επειδή δεν είχε παιδιά, τους έδωσε στην εκκλησία, τον Άγιο Νικόλαο της Άνω Βέλλιανης, η οποία τον νοίκιαζε. Εγώ θυμάμαι μυλωνά στον αλευρόμυλο κάποιο Γιωργάκη Μούτση, γκαβό από τα Σιαμέτια, ο οποίος είχε δυο τσούπρες. Ο τελευταίος που πήρε σε δημοπρασία τον αλευρόμυλο στον Παλιόμυλο ήταν ο Βαγγέλη Τσίτσιος. Ο μύλος αυτός χάλασε αργότερα, όταν έφτιαξαν τους μύλους στη Χούβιανη του Καρυωτιού. Στο χωριό μας φοβούνταν να φτιάξουν άλλους μύλους, γιατί σκιάζονταν (φοβούνταν) τον Αϊ – Νικόλα της Πάνω Βέλλιανης. Μετά όμως το 1941 έφτιαξαν μύλους ο Τσίλη Γιάννης και ο Βασίλη Παπαφώτης.
Φωτ. (4) Αρχείο Βασίλειου Ευαγγέλου Κούρτη
στη μάχη του Κάστρου της Βέλλιανης .
Φωτ. (5). Αρχείο Μ.Α.Μ.
– Η Γκέλω, σύζυγος του Γιάννη Κούρτη
Ο αλευρόμυλος στον Παλιόμυλο ανήκε στον Πέτρο Τσίλη από το Λευτροχώρι και για ένα διάστημα τον είχε νοικιάσει στον Γιάννη Νικολάου, τον παππού του Γιάννη Νικολού. Αργότερα ο μύλος αυτός έμεινε στην εκκλησία της Πάνω Βέλλιανης, επειδή ο Πέτρο Τσίλης πέθανε και δεν άφησε κανέναν πίσω του.
– Ο Ιωάννης Βασιλείου Μπίκας
Ο αλευρόμυλος στον Πουρί ανήκε στην Εκκλησία του Αγίου Νικόλα της Άνω Βέλλιανης, η οποία και τον νοίκιαζε. Για ένα διάστημα τον είχε νοικιάσει και ο πατέρας μου. Αργότερα ο μύλος αυτός περιήλθε στο συνεταιρισμό της Βέλλιανης,
– Η Βαγγελή του Στεφο – Φίλη ( Στεφάνου ) – Κωστα – Κουρματζή
Για ένα διάστημα τον αλευρόμυλο στον Παλιόμυλο τον είχε νοικιάσει ο πατέρας της μάνας μου, ο Μήτρο Τσιαμάτος, ο οποίος καταγόταν από το Λευτροχώρι και την εποχή εκείνη ήταν χήρος. Μαζί του ήταν και η μάνα μου, η οποία τότε ήταν μικρή κοπέλα.
Μια Πρωτοχρονιά, η μάνα, όπως μάς έλεγε, ήθελε να φτιάξει κρεατόπιτα. Επειδή όμως δεν είχε φύλλα, μαγείρεψε μόνο ρύζι. Κάποια όμως γειτόνισσα τής πήγε μερικά κομμάτια πίτα. Και ο πατέρας της, αφού έφαγε την πίττα και χόρτασε, όταν δοκίμασε το ρύζι της γιαγιάς, το πέταξε στο λάκκο.
Αργότερα ο Μήτρο Τσιαμάτος άφησε το μύλο και πήγε στην Παραμυθιά.
Η ονομασία του νερόμυλου στον Παλιόμυλο
Ο νερόμυλος (αλευρόμυλος) στον Παλιόμυλο πριν το 1941 ονομαζόταν Νερόμυλος της Εκκλησίας, ενώ μετά το 1941, που κτίστηκε ο νερόμυλος του Τσίλη Γιάννη (Μπίκα), ονομάσθηκε Παλιόμυλος, ονομασία την οποία φέρει ακόμα σήμερα.
Οι προσβάσεις (δρόμοι) στον Παλιόμυλο.
Οι δρόμοι, που οδηγούσαν στο χώρο του Παλιόμυλου από το χρονικό ορόσημο 1913 για τους κατοίκους κυρίως της Πάνω[9] και Κάτω Βέλλιανης ως και των χωριών του κάμπου, ήσαν δύο (2):
Ο πρώτος δρόμος : Ο πιο γνωστός δρόμος που οδηγούσε στον Παλιόμυλο άρχιζε αριστερά του σημερινού κεντρικού δρόμου, που ανέρχεται από την πλατεία της Βέλλιανης για την αρχαία Ελέα και ακριβώς πλησίον και βορειοανατολικά της εισόδου της οικίας του Νίκου Βασιλείου Μπίκα (σήμερα του γιου του Βαγγέλη). Ο δρόμος αυτός εξυπηρετούσε (μετά το 1930) και τις οικογένειες του Μητρο Γεωργίου Λώλου, του Χαρίση Ιωάννη Μπίκα και του Τσίλη Γιάννη (Μπίκα), προκειμένου να βγάζουν τα ζώα τους (γίδια, πρόβατα και γελάδια) προς βοσκή στα πλάγια του Πουρί και της Ντούρτας και για να υδρεύονται κατά μεν τους χειμερινούς μήνες από το Λάκκο της Γαλατσίδας και κατά δε τους καλοκαιρινούς από τη μικρή πηγή του Πλάτανου του Μύλου (Παλιόμυλου).
Ο εν λόγω δρόμος, σύμφωνα με πληροφορίες, από το 2008 (;) δεν είναι πλέον βατός.
Πρόταση :
Καλόν είναι, αφού ο εν λόγω δρόμος γίνει και πάλι βατός, οι αρμόδιοι ας τοποθετήσουν στην αρχή του μία πινακίδα με την επιγραφή : « Προς Παλιόμυλο ».
Ο δεύτερος δρόμος. Ο δρόμος αυτός, μάλλον δημιουργήθηκε αργότερα (μετά το 1930). Έχει την αφετηρία πενήντα περίπου μέτρα νοτιοανατολικά του προηγούμενου και επί της αυτής πλευράς του κεντρικού δρόμου. Εκτείνεται προς τα ανατολικά και, αφού διασχίσει τον προκείμενο Λάκκο της Γαλατσίδας – όπου εδώ υπήρχε τοξύλινο γιοφύρι του Μήτρο Λώλου[10] – διακλαδίζεται. Αριστερά οδηγεί στον Παλιόμυλο, στο σπίτι του Τάκη Στέφου (Στεφάνου), και στα πλάγια του Πουρί και της Ντούρτας, ενώ ευθεία περνάει δίπλα στο κτήμα του Τσίλη Γιάννη (Μπίκα) (σήμερα του εγγονού του Ευάγγελου Νικ. Μπίκα), στο κτήμα και στο παλιό σπίτι του Γάκη Ντάγκα (σήμερα του γιου του Φώτη) και καταλήγει στα πλάγια της Πετροτσούλου, του Σιούρου και των ελαιώνων.
Το δρόμο αυτόν, επειδή για τις ανάγκες τους χρησιμοποιούσαν όλες οι οικογένειες του Κάτω μαχαλά της Βέλλιανης μέχρι και τους Παπαφωταίους, οι πρόεδροι της εν λόγω κοινότητας στη δεκαετία του 1980 τον διαπλάτυναν και τον ισοπέδωσαν, ώστε, σύμφωνα με διασταυρωμένες πληροφορίες, διερχόταν και αυτοκίνητο (;).
Πλησίον δε του δρόμου αυτού υπήρχαν οι πηγές, το (η) Μπουρίμι (α) του Μίχο Ντάγκα ή Πλατανάκι, που υδρομαστώθηκε στη δεκαετία του 1980 (;) από τον εργολάβο Χαρίση Ευαγγέλου Παπαφώτη, του Μουσκουλιού και της Βουτυράς που δε στέρευε καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. ΄Ολες τις παραπάνω πηγές χρησιμοποιούσε, μέσω του δρόμου αυτού, κυρίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, και ο Κάτω μαχαλάς.
Ο Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Όμιλος Βελλιανιτών.
Το Διοικητικό Συμβούλιο του Μορφωτικού Εκπολιτιστικού Ομίλου Βελλιανιτών απέστειλε στις 28.11.2008 προς το Δήμο της Παραμυθιάς (σήμερα Δήμος Σουλίου) το παρακάτω έγγραφο, με σκοπό να τού παραχωρηθεί ο Παλιόμυλος, για να προβεί σε εργασίες διάσωσης, συντήρησης και ανάδειξης αυτού.
Προς το σκοπόν αυτόν, και έχοντας στενή συνεργασία με τον πρόεδρο της Τ.Κ. Βέλλιανης Δημήτριο Κωνσταντίνου Λώλο, προέβη στον καθαρισμό του Παλιόμυλου, από τους θάμνους και τα δέντρα. ΄Ετσι, με τον καθαρισμό αυτόν εμφανίστηκαν πλήρως τα σωζόμενα κτίσματα και διευκόλυναν τις περαιτέρω απαραίτητες ενέργειες (σύνταξη μελέτης).
ΜΟΡΦΩΤΙΚΟΣ ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ
ΟΜΙΛΟΣ ΒΕΛΛΙΑΝΙΤΩΝ
Ταχ. Δ/νση : Χρυσαυγή. 46200 Παραμυθία Βέλλιανη 28/11/2008
Πληροφορίες : Λώλος Παναγιώτης Αριθ.Πρωτ.: 16
ΠΡΟΣ : Δήμο Παραμυθίας
46200 Παραμυθιά
Κοιν.: Τοπικό Συμβούλιο Δ.Δ. Χρυσαυγής
Θέμα : Παραχώρηση και αξιοποίηση παλαιού υδρόμυλου
Ο Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Όμιλος Βελλιανιτών από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα έχει δείξει ιδιαίτερη ευαισθησία για τη διάσωση, προστασία και ανάδειξη μνημείων[11] και αρχαιολογικών χώρων στο χώρο δράσης του. Υπενθυμίζουμε ότι ήταν αυτός που με τις ενέργειές του και την χρηματοδότησή του, από κοινού με την κοινότητα Χρυσαυγής, ξεκίνησε η ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της ΕΛΕΑΣ. Συνεχίζοντας έχουμε επικεντρώσει τις προσπάθειές μας σε δύο νεότερα μνημεία, που πιστεύουμε ότι πρέπει να διασωθούν και να αναδειχθούν ως στοιχεία της ιστορίας του τόπου μας. Αυτά είναι η Μονή Γένεσης Ιωάννου Πρόδρομου (Μονή Βέλλιανης) και ο υδρόμυλος στη θέση « Παλιόμυλος ».
Αντικείμενο της παρούσας αίτησης είναι ο υδρόμυλος, ο οποίος αφορά το τεμάχιο 125 της διανομής Βέλλιανης 1930. Ο υδρόμυλος, από πληροφορίες που έχουμε συγκεντρώσει, λειτουργούσε από τον 18ο αιώνα, ίσως και παλιότερα και μάλιστα αποτελούσε συγκρότημα σε δύο επίπεδα με νερόμυλο, ταμπακόμυλο, αποθήκες κ.ά. … Είναι σαφές ότι ο υδρόμυλος αυτός αποτελεί ένα σημαντικό μνημείο αγροτικής κληρονομιάς για την περιοχή μας, μιας περασμένης εποχής. Εποχή που έχει περάσει και ο σύγχρονος κόσμος σαν να θέλει να την διαγράψει, εγκαταλείπει ότι την αφορά, καταστρέφει και « εκσυγχρονίζει » με μπετό. Σε αυτή την τάση εμείς αντιτασσόμαστε, στοχεύοντας στη διάσωση της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας.
Σήμερα αιτούμαστε την παραχώρηση του υδρόμυλου στον Μορφωτικό Εκπολιτιστικό Όμιλο Βελλιανιτών με σκοπό να προχωρήσουμε σε ενέργειες διάσωσης, αποκατάστασης και λειτουργίας του ως επισκέψιμου μνημείου αγροτικής κληρονομιάς για την περιοχή μας.
Παρακαλούμε να κάνετε άμεσα δεκτό το αίτημά μας, για την παραχώρηση, ώστε να γίνουν οι προπαρασκευαστικές ενέργειες εγκαίρως εν όψει του Δ΄. ΚΠΣ μέσα από το οποίο θα επιδιώξουμε να αντλήσουμε χρηματοδότηση για την αποκατάσταση.
Ως πολιτιστικός φορέας του Δήμου Παραμυθίας θα είμαστε πάντα αρωγοί κάθε προσπάθειας, για τη διάσωση της κληρονομιάς του τόπου μας.
Πιστεύοντας ότι θα κάνετε δεκτό το αίτημα μας, σας ευχαριστούμε εκ των προτέρων.
Με τιμή
Για το Διοικητικό Συμβούλιο
Ο Πρόεδρος Ο Γενικός Γραμματέας
Λώλος Παναγιώτης Στεφάνου Στέφανος
Η εκπόνηση μελέτης
Σύμφωνα με πληροφορίες, ο Δήμος της Παραμυθιάς, ναι μεν δεν παραχώρησε τον Παλιόμυλο στον Μορφωτικό Εκπολιτιστικό Όμιλο Βελλιανιτών, ανέλαβε όμως τα έξοδα για την εκπόνηση μελέτης του, η οποία θα αποτελούσε την αρχή για κάθε περαιτέρω ενέργεια. Για την εκπόνηση δε της εν λόγω μελέτης, αφίχθη στη Βέλλιανη η Τοπογράφος Νούσια Ειρήνη, η οποία, αφού χαρτογράφησε τον Παλιόμυλο και μελέτησε τα υπάρχοντα εκεί ημικαταστραμμένα κτίσματα, υπέβαλε προς το Δήμο Παραμυθιάς ειδική έκθεση με την οποία και πρότεινε την αναστήλωση των δύο υδρόμυλων.
Γιατί όμως η προσπάθεια της αναστήλωσης των δύο (2) μύλων στον Παλιόμυλο, σταμάτησε μόλις το νερό μπήκε στο αυλάκι;
Πρόταση
Προτείνεται να συνεχιστεί η προσπάθεια της αναστήλωσης του νερόμυλου στον Παλιόμυλο, που άρχισε το 2008 και για αγνώστους λόγους περιήλθε στις καλένδες.
Η πρόταση βασίζεται στο γεγονός ότι ο εν λόγω μύλος είναι ένα μέρος της προγονικής κληρονομιάς μας, την οποία επιθυμούμε για ιστορικούς λόγους να διατηρήσουμε. Είναι ένας από τους τέσσερις νερόμυλους που για αιώνες κράτησαν στη ζωή όχι μόνο τους Βελλιανίτες προγόνους μας, αλλά και τους κατοίκους όλων των γύρω χωριών.
3. Ο Παλιόμυλος στο μύλο του Τσίλη Γιάννη (Μπίκα)
Σύμφωνα με την υπ’ αριθμ. 6/1941 απόφαση[12] του Ειρηνοδικείου της Παραμυθιάς, στο μέρος που το 1941 ο Τσίλη Γιάννης (Μπίκας) έκτισε το μύλο του, υπήρχε « εις πολύ παλαιοτέραν εποχήν μύλος », τον οποίο το 1941 δε θυμόταν κανένας από τους παλιούς Βελλιανίτες. Την τοποθεσία αυτή τότε ονόμαζαν « Παλιόμυλο », ενώ σήμερα ονομάζεται « Μύλος του Τσίλη Γιάννη (Μπίκα) ».
Ως εκ τούτου οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι, μάλλον, ο μύλος αυτός ήταν ο πιο παλιός από τους παλιούς μύλους της Βέλλιανης.
Το νερό ο εν λόγω μύλος έπαιρνε από το Λάκκο της Γαλατσίδας, με τον ίδιο τρόπο που το έπαιρνε και ο μετέπειτα ιδρυθείς το 1941 μύλος του Τσίλη Γιάννη (Μπίκα).
Η πρόσβαση στον Παλιόμυλο του Τσίλη Γιάννη (Μπίκα) γινόταν για τους Βελλιανίτες της Παλιάς Βέλλιανης από τον ίδιο κεντρικό δρόμο της αρχαίας Ελέας και για τους κατοίκους του κάμπου από το γνωστό κεντρικό δρόμο του χωριού.
Μαρτυρία
Ιωάννης Βασιλείου Μπίκας (γαμπρός του γράφοντος) :
« Όταν ο πατέρας μου το 1941 έκτισε το μύλο κάτω από το σπίτι μας, στο μέρος που τοποθέτησε τη φτερωτή του, βρήκε βάση, σίδερο, πάνω στο οποίο στηριζόταν παλιά φτερωτή. Το σίδερο αυτό φανερώνει ότι στο μέρος αυτό σε παλιότερη εποχή λειτουργούσε άλλος νερόμυλος ».
- Ο νερόμυλος στην αμμούδα
Ανάμεσα από το σπίτι του Λευτέρη Μπίκα και το κτήμα του Σπύρο Κούρτη υπάρχει ένας δρομίσκος, ο οποίος καταλήγει στο Λάκκο της Γαλατσίδας. Ο δρομίσκος αυτός πολύ παλιά ήταν αυλάκι νερόμυλου και είχε την κρέμαση πλησίον του Λάκκου. Για τη λειτουργία του ο εν λόγω μύλος έπαιρνε με αυλάκι το νερό από το Λάκκο της Γαλατσίδας και από τη δέση, που υπήρχε πλησίον του ταμπακόμυλου στον Παλιόμυλο και ακριβώς στον κορμό του εκεί Πλάτανου. Ίσως, όμως, να έπαιρνε νερό κατά την περίοδο των πολλών βροχών και από τα ρέματα Ντούρτα – Βρύση της Βάβως και Λιαρούτσια.
Η ύπαρξη του μύλου αυτού στηρίζεται μόνο σε προφορικές μαρτυρίες γερόντων Βελλιανιτών, καθότι στην τοποθεσία αυτή δε διακρίνονται ίχνη ερειπίων.
Η παλιά ονομασία του νερόμυλου στην Αμμούδα δε διασώθηκε.
Η πρόσβαση στον εν λόγω μύλο ήταν πλησιέστερη για τους κατοίκους του κάμπου και μακρύτερη για τους κατοίκους της Παλιάς Βέλλιανης. Οι δρόμοι δε που κατέληγαν σε αυτόν, ήταν οι ίδιοι που χρησιμοποιούνταν και για όλους τους παραπάνω μύλους.
Οι νερόμυλοι της Κάτω Βέλλιανης και η Παλιά Βέλλιανη
Όπως είναι γνωστό, η Παλιά Βέλλιανη ήταν κτισμένη δυτικά και πλησίον της ομώνυμης αυτής Μονής ή του Ιωάννου του Προδρόμου.
Tο 1500 μ.Χ. αριθμούσε 500 οικογένειες[13], δηλαδή 3.500 χιλιάδες κατοίκους. Την εποχή αυτή μεγάλος αριθμός των κατοίκων, εξαιτίας των τουρκικών διώξεων, μετοίκησαν στους Παξούς, όπου εκεί με την πάροδο των χρόνων αναδείχθηκε και ευπόρησε η Γενιά των Βελλιανιτών.
Το 1809 μ.X. ήταν ολόκληρη καταστραμμένη, εκτός από την εκκλησία της. (Βλεπ. Μάριου Αναστασίου Μπίκα : « Η Βέλλιανη και η αρχαία Ελέα », Θεσσαλονίκη 1997, σελ. 19).
Το 1850 μ.Χ, αριθμούσε μόνο δέκα (10) οικογένειες, δηλαδή 70 κατοίκους
(Βλεπ. Παν. Αραβαντινού : « Χρονολογία της Ηπείρου », 1856, επανέκδ. Ηλία Ρίζου 1969, Τόμ. Β΄., σελ. 351).
Πού άλεθαν τα δημητριακά τους (καλαμπόκι και σιτάρι) οι Βελλιανίτες της Παλιάς Βέλλιανης;
Λαμβάνοντας υπόψη ότι στη γύρω περιοχή της δεν υπήρχαν άλλοι νερόμυλοι, δύναται να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι οι κάτοικοι της Παλιάς Βέλλιανης ίδρυσαν πριν το 1500 μ. Χ. νερόμυλους στην Κάτω.
Επειδή, εξαιτίας των αποτυχημένων Επαναστάσεων του Διονυσίου Φιλόσοφου το 1611 και της Ηπειρωτικής το 1854, υπέστη ολοσχερείς καταστροφές, οι ολίγοι εναπομείναντες κάτοικοί της μετοίκησαν στην Πάνω Βέλλιανη. Από τις καταστροφές αυτές δεν έμειναν αλώβητοι και οι τέσσερις (4) μύλοι της. Και άλλοι μεν από αυτούς καταστράφηκαν και εγκαταλείφθηκαν, άλλοι δε ξανακτίστηκαν και παραδόθηκαν στους παππούδες και στους πατεράδες μας.
Η Πάνω Βέλλιανη
Το 1899 η Πάνω Βέλλιανη αριθμούσε, σύμφωνα με το Δημήτριο Παναγιωτίδη[14], « περίπου 20 οικογένειες », δηλαδή140 κατοίκους.
Τα στόματά τους χόρταιναν ψωμί από το σιτάρι και το καλαμπόκι, που άλεθαν στους μύλους που είχαν ιδρύσει οι πρόγονοί τους. Γι’ αυτό, και φρόντισαν ένας από τους μύλους αυτούς, ο αλευρόμυλος στον Παλιόμυλο, να βρίσκεται σε διαρκή λειτουργία. Θρήσκοι[15] όντας, παραχώρησαν τον μύλο αυτόν στην εκκλησία του προστάτη τους, του Αγίου Νικολάου, δίνοντας μάλιστα το όνομα « Μύλος της Εκκλησίας ». Κάθε πέντε χρόνια τον δημοπρατούσαν, χωρίς να γνωρίζουμε το ποσό που πλήρωνε εκείνος που τον έπαιρνε μετά το τέλος της δημοπρασίας.
Οι σημερινοί ζώντες στην Κάτω Βέλλιανη Βελλιανίτες, λίγοι στον αριθμό, ας φροντίσουν το ελάχιστον, δηλαδή τον καθαρισμό των ερειπίων των νερόμυλων στον Παλιόμυλο. Ο καθαρισμός αυτός μπορεί να γίνει με τη βοήθεια του Δήμου Σουλίου όπως και το έτος 2008, ή και με προσωπική εργασία.
( Από το ανέκδοτο βιβλίο του Μάριου Αναστασίου : « Ανακαλύψετε τη Βέλλιανη » )
[1] . Οδύσσεια : Ραψωδία η, στίχος 105, μετάφραση Ζησίμου Σιδέρη : « …Πενήντα σκλάβες το ψηλό παλάτι είχε όλες όλες, κι άλλες σε μύλους άλεθαν στάρι ξανθό σαν μήλο … ».
[2] . νερόμυλοι : Οι Έλληνες χρησιμοποίησαν τους νερόμυλους για να αλέσουν σιτάρι πριν από 2.000 χρόνια.
[3] . Βετρούβιος : Αρχιτέκτονας των Ρωμαίων (1ος π.Χ. αιώνας)
[4] . Οι νεώτεροι μύλοι της Βέλλιανης, δηλαδή ο μύλος του Τσίλη Γιάννη (Μπίκα) και των Παπαφωταίων, περιγράφονται με πολλές λεπτομέρειες στο βιβλίο του Μ.Α.Μ. : « Οι Παπαφωταίοι της Βέλλιανης, » εκδόσεις Μέλισσα, Θεσσαλονίκη 2009, σ. 81 έ.κ. 93
[5] . το μεγάλο Λιθάρι : Το μεγάλο Λιθάρι βρίσκεται κάτω από το παλιό σπίτι του Γκέλη Παναγιώτη (Μπίκα) ή βορειοανατολικά του σημερινού σπιτιού του Γρηγόρη Μπίκα και ακριβώς πάνω από τη δέση, η οποία και πήρε και το όνομά του.
[6] . ερείπια : Από τα ερείπια αυτά γείτονες αφαίρεσαν πέτρες για την οικοδόμηση των οικιών τους ή άλλων κτιρίων, με αποτέλεσμα να υποστούν σοβαρές αλλοιώσεις. Καλόν είναι οι μάρτυρες αυτοί της πολιτισμικής μας κληρονομιάς να διατηρηθούν, τουλάχιστον, στη σημερινή τους κατάσταση.
[7]. Ο Κων. Φαλτάιτς (1891 – 1941) : Ο Κ. Φαλτάιτς γεννήθηκε στη Σκύρο. Σπούδασε φιλολογία και νομικά και αφοσιώθηκε στη δημοσιογραφία και στη λογοτεχνία. Έργα του είναι : « Η Ναυμαχία της Έλλης ». « Το πρόβλημα του δημοτικού μας τραγουδιού ». « Γλώσσα και φωτιά ». Τσιγγάνοι και Ορφεύς …Οι πλανόδιοι Ηπειρώται τεχνίται και η εθνική μας υπόθεσις. « Ο Άγιος Κοσμάς στο στόμα του Ηπειρώτικου λαού ». « Οι Ηπειρώται που ξενιτεύονται ». Επίσης Δημοσίευσε πραγματείας για τους βλάχους, για τους γύφτους, καθώς και για άλλες εθνολογικές ομάδες.
[8] . Στην υπ’ αριθμ. 6/1941 απόφαση του Ειρηνοδικείου της Παραμυθιάς αναφέρεται ότι ο Παλιόμυλος ανήκε στον Σ Α Α Κ Βέλλιανης .
[9] . Η Πάνω Βέλλιανη, ιδρύθηκε μετά το 1854, ενώ η Κάτω μετά το 1920. Ο πρώτος Βελλιανίτης που έκτισε το 1920 το σπίτι του στην Κάτω Βέλλιανη ήταν ο Βασίλης Φωτίου Παπαφώτης (πατέρας του Βαγγέλη Παπαφώτη). Στη συνέχεια έκτισαν σε αυτή τα σπίτια τους ο Ιωάννης Μπίκας (πατέρας του Τσίλη Γιάννη και της Λαμπρω – Λώλαινας ), ο Στεφο – Φίλη (Στεφάνου) και οι Μπικαίοι (Ναστάσης, Γιώτης, Σωτήρης και Θωμάς).
[10] . Το γιοφύρι του Μήτρο – Λώλου : Το γιοφύρι αυτό κατασκεύασε στη δεκαετία του 1950 ο Μητρο – Λώλός, γι’ αυτό κι έφερνε το όνομά του. Το κατασκεύασε για να πηγαίνει, κυρίως, τα πρόβατά στο κτήμα του, που βρισκόταν στην απέναντι πλευρά του Λάκκου της Γαλατσίδας. Το γιοφύρι αυτό, χρησιμοποιούσαν και άλλες οικογένειες, όπως και του Στεφο – Φίλη (Στεφάνου).
Άλλα γιοφύρια που υπήρξαν στη Βέλλιανη κατά μήκος του Λάκκου της Γαλατσίδας ήταν :
α. Το γιοφύρι του Τσίλη Γιάννη (Μπίκα) : Το γιοφύρι του Τ.Γ. βρισκόταν λίγα μέτρα δυτικά του ομώνυμου μύλου του και εξυπηρετούσε, όχι μόνο τους Βελλιανίτες του απάνου μαχαλά, αλλά και τους μαθητές που καθημερινά επισκέπτονταν το Γυμνάσιο της Παραμυθιάς.
β. Το Γιοφύρι του Λάκη Αντωνίου ήταν οικογενειακό και βρισκόταν στο μέρος που χύνεται στο Λάκκο της Γαλατσίδας το ρέμα του Καβλεντζά.
γ. Το γιοφύρι των Παπαφωταίων. Το γιοφύρι των Παπαφωταίων ήταν το πιο παλιό στη Βέλλιανη και διατηρήθηκε μέχρι το έτος που κτίστηκε η γέφυρα μπροστά στον ξενώνα του Κωστα – Λώλου. Ονομαζόταν γιοφύρι των Παπαφωταίων επειδή το πρωτοκατασκεύασαν και το συντηρούσαν (το επιδιόρθωναν κάθε φθινόπωρο) οι Παπαφωταίοι. Εξυπηρετούσε δε όλους τους Βελλιανίτες ως και τους Προδρομίτες που ήθελαν να μεταβούν στην αγορά της Παραμυθιάς. Πολύ δε σπάνια το έκοβε το νερό του Λάκκου.
[11] . ανάδειξη μνημείων : Ν. 3028/2002 του ΥΠ. ΠΟ. « Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς » ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ
ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ.
ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΩΤΟ
Αρ. Φύλλου 153
28 Ιουνίου 2002
[12] . Μάριος Αν. Μπίκας : Οι Παπαφωταίοι της Βέλλιανης : Θεσσαλονίκη 2009, εκδόσεις Μέλισσα, σελ. 85 έ. 93. Στις σελίδες αυτές καταχωρείται όλη η υπ’ αριθμ. 6/1941 απόφαση του Ειρηνοδικείου της Παραμυθιάς, που έχει σχέση με δίκη του Τσίλη Γιάννη (Μπίκα) εναντίον του Βασίλη Φωτ. Παπαφώτη. Στην απόφαση αυτή μεταξύ των άλλων αναφέρονται ότι « εις το μέρος τούτο (σ.σ. δηλαδή στο μέρος που ο Τσιλη Γιάννης έκτιζε τον καινούριο μύλο του ) όπου υπάρχει παλαιόθεν κρέμασις υδρομύλου »..: « Και εις πολύ παλαιοτέραν εποχήν μη αναμιμνησκομένην παρά πολλών εκ των συγχρόνων και δια την λειτουργίαν υδρομύλου, όπου εκτίσθη ο υδρόμυλος του ενάγοντος ».
[13] . α. Εγκυκλοπαιδικό λεξικό του Ελευθερουδάκη, εκδ. 1927,τόμος Γ΄., σελ. 100, λήμμα Βέλλιανη : « Άλλοτε το χωρίον συνέκοιτο κατά τας παραδόσεις εκ 500 οικογενειών »
β. Μάριου Αναστασίου Μπίκα : « Βέλλιανη και η αρχαία Ελέα », Θεσσαλονίκη 1997, σελ. 17 έ. 23
[14] . Ο εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος : Η Βέλλιανη, τα πελασγικά αυτής τείχη και η Μονή : Δ. Α. Παναγιωτίδου ( Ανεγνώσθη εν τη ΑΤΑΔ΄ συνεδρεία της 13ης Δεκεμβρίου 1899, Τόμος ΚΗ, 19, σελ.145 ) :
« Α΄. Το χωρίον
Μίαν και ημίσειαν ώραν μακράν της Παραμυθιάς προς Α΄. κείται επί κλιτύος του Κορύλλου όρους το χωρίδιον Βέλλιανη, όπερ σύγκειται εξ’ είκοσι περίπου οικογενειών και γεώμορόν εστι αγάδων εκ Παραμυθίας. Οικία μικραί και άθλιαι, μόλις καθίστανται ανεκταί τοις κατοίκοις δια των περικυκλούντων αυτάς κήπων μετά των οπωροφόρων δέντρων, εάν δε προσελκύωσι τους περιηγητάς και γίγνηται περί αυτών λόγος, τούτο κατορθούσι δια των αρχαιοτήτων, αίτινες κείνται αυτόσι, και δια της ιεράς Μονής της τιμωμένης επ’ ονόματι Ιωάννου του Προδρόμου.
Και εντός μεν αυτού του χωρίου, ουδέν αρχαιολογικόν αντικείμενον να σημειώσωμεν έχομεν, πλην τοις παλαιάς κρήνης (Βενετικής (;) της κειμένης εν τη κορυφή και εν μέσω λίθων ογκωδών και άλλων καταπεσόντων εκ του πελασγικού φρουρίου, ως και του αρχαίου τάφου του εις τους πόδας του (σ.σ. εννοεί τον τάφο που βρέθηκε και ερευνήθηκε από το Δ.Α.Π. . Ο εν λόγω τάφος βρισκόταν στο νοτιοανατολικό μέρος του κτήματος του Φωτίου Ιωάννη Μπίκα (του σπιτιού της Φωτω – Γιάνναινας). Αλλ’ εν τη φόρα της κλιτύος προς την πεδιάδα διακρίνονται, ως συνέχεια, ερείπια οικήσεως αρχαίας ουκ ολίγα, (σ.σ. πρόκειται για το σημερινό νεκροταφιακό Ναό του Αγίου Γεωργίου, που κτίστηκε επί των ερειπίων αυτών μετά το 1900), ως και κατά μέρη λιθόστρωτος οδός ανερχομένη προς το φρούριον, άτινα, αν ουχί τι έτερον, επιβεβαιούσι τουλάχιστον την κοινήν παράδοσιν ότι το χωρίον (σ.σ. εννοεί την Παλιά Βέλλιανη) άλλοτε συνέκειτο εκ πεντακοσίων περίπου οικιών …. »
[15] . Οι τέσσερις σταυροί : ΄Ηταν τόσο μεγάλο το θρησκευτικό συναίσθημα στους κατοίκους της Πάνω Βέλλιανης, ώστε γύρω από το χωριό τους είχαν τοποθετήσει τέσσερις (4) μεγάλους ξύλινους σταυρούς. Είχαν τοποθετήσει τους σταυρούς αυτούς, επειδή πίστευαν ότι θα τους προστάτευαν από οποιοδήποτε κακό, όπως για παράδειγμα τις επιδημίες. Οι σταυροί αυτοί βρισκόταν : Ο πρώτος αριστερά από το σπίτι της Λένης του Βασίλη Γκάτζια ( τη λιθόκτιστη βρύση του χωριού. Βενετικής κατασκευής ). Ο δεύτερος στη Πλάκα (μεγάλο λιθάρι, πλακαριδα) της Ντριλήχτρας. Ο Τρίτος στο Τσιέπι της εκκλησίας του ΄Αη Νικόλα. Και ο τέταρτος στα λισβάδια, κάτω από το κτήμα του Κώτσιο Κούρτη (σήμερα του γιου του Δημήτρη (Τάκη))
(Βλέπ. Μάριου Αν. Μπίκα : « Στ’ απόσκια του Κορύλα », Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 72)
Κατηγορία/ες: Απόψεις
