Γράφει ο Παντελής Κυπριανός, Καθηγητής Νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών
Μπορούν να συσχετιστούν και να συνεξεταστούν τα δύο αυτά συμβάντα, ο Μάης του 1968 στη Γαλλία και η εξέγερση του Πολυτεχνείου, το 1973; Ο Μάης του 1968 ήταν μία εξέγερση σε καθεστώς κοινοβουλευτικό, την Πέμπτη Γαλλική Δημοκρατία. Το Πολυτεχνείο, ήταν ένας ξεσηκωμός σε ένα καθεστώς τυραννικό, τη διδακτορία των Συνταγματαρχών. Η διαφορά αποτυπώνεται και στα αιτήματα των εξεγερμένων και εξηγεί διαφορές τους.
Μπορούμε να συσχετίσουμε τις δύο εξεγέρσεις για δύο λόγους. Ο Γαλλικός Μάης άσκησε σημαντική επιρροή στον ευρωπαϊκό χώρο και πέρα από αυτόν. Είχε απήχηση και στην Ελλάδα, στη διάρκεια της Δικτατορίας και στη Μεταπολίτευση. Κατά δεύτερον τα δύο συμβάντα είναι χρονικά κοντά. Το Πολυτεχνείο λαμβάνει χώρα μόλις πέντε χρόνια αργότερα. Έχει το Πολυτεχνείο επηρεαστεί από το Γαλλικό Μάη; Εντυπώνεται η ενδεχόμενη επιρροή στο δημόσιο λόγο και τις κοινωνικές αναπαραστάσεις των Ελλήνων; Για να απαντήσω θα παρουσιάσω πρώτα κάποια συμπεράσματα για το Μάη μέσα από μελέτες Γάλλων κοινωνικών επιστημόνων και κατόπιν θα εκθέσω την πρόσληψη του Μάη στη διάρκεια της Δικτατορίας και στη Μεταπολίτευση.
Ο Μάης ως συμβάν αποτέλεσε κεντρικό αντικείμενο ανάλυσης στη Γαλλία. Με εξαιρέσεις, οι αναλύσεις καταλήγουν ότι η εξέγερση ξεπερνούσε τα όρια του Πανεπιστημίου και τα αιτήματά του δεν ήταν αμιγώς φοιτητικά. Στις εξαιρέσεις ο Ρ. Μπουντόν θεώρησε βασικό λόγο την εκτίναξη του αριθμού των φοιτητών η οποία διέψευσε τις προσδοκίες τους όσον αφορά την επαγγελματική αποκατάσταση και την ανοδική κοινωνική τους κινητικότητα. Έρευνες της κοινής γνώμης δείχνουν ότι δεν υπήρχε καταγεγραμμένη διογκούμενη δυσαρέσκεια στο καθεστώς. Έτσι, ο Π. Μπουνρτιέ ανέλυσε την εξέγερση ως αποτέλεσμα επιμέρους τοπικών κρίσεων τις οποίες αυτή συγχρόνισε και έδωσε πρωτοφανέρωτες διαστάσεις. Τι εξέφραζε ο Μάης; Αυτό αποτέλεσε και αποτελεί επίδικο. Ενδεικτικά ο Α. Τουρέν υποστήριξε ότι ο Μάης πέρα από την αναζήτηση ενός ουτοπικού σοσιαλισμού, σηματοδοτεί τη μετάβαση στη μεταβιομηχανική κοινωνία, στην οποία φορείς της ιστορικότητας είναι τα νέα κοινωνικά κινήματα. Σε ότι αφορά τέλος, τις επιπτώσεις της εξέγερσης αυτά διαβάζονται πολλαπλά: ως όραμα αλλά και ως συμβάν που άλλαξε πολλά στο πολιτικό πεδίο, των μελών της οργάνωσης 17 Νοέμβρη το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς. Στα κείμενα είναι πολύ προφανής η προσπάθεια τους να διαφυλάξουν τη μνήμη του Πολυτεχνείου από τις αρνητικές συνδηλώσεις που δημιουργούσε η ονομασία μιας οργάνωσης που είχε ταυτιστεί με την τρομοκρατία.
Οι αφηγήσεις στο πέρασμα των δεκαετιών αλλάζουν γιατί, όπως γνωρίζουν οι ιστορικοί, ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε το παρελθόν εξαρτάται από το παρόν. Οι αφηγήσεις την πρώτη περίοδο επικαθορίζονται από τις πολιτικές ταυτότητες των αγωνιστών, ενώ από τη δεκαετία του 1990 οι αφηγήσεις δείχνουν ότι οι πρώην εξεγερμένοι γίνονται σταδιακά μια «κοινότητα μνήμης». Καθώς οι πολιτικές ταυτότητες της Μεταπολίτευσης, οι οποίες που είχαν ως καταστατικά στοιχεία αφενός το Πολυτεχνείο και αφετέρου την Αντίσταση, αποδυναμώνονταν, η μνήμη αποκτούσε μεγαλύτερη βαρύτητα. Με το πέρασμα των δεκαετιών αυτό που ενδιαφέρει τους αγωνιστές και τις αγωνίστριες της εξέγερσης πλέον δεν είναι να αποδείξουν ποιος εκπροσωπεί καλύτερα το «πνεύμα» του Πολυτεχνείου αλλά να διαφυλάξουν τη μνήμη της εξέγερσης από τον αναθεωρητισμό και τη λήθη.
στην εκπαίδευση, στον πολιτισμό, στην πρόσληψη της εξουσίας.
Στην Ελλάδα ο Μάης παρουσιάστηκε από το Δικτατορία ως μία αναρχοκομμουνιστική εκδήλωση. Κάποιοι, όπως η εφημερίδα Ελεύθερος Κόσμος, έδειξαν να ανησυχούν για την επιρροή που θα μπορούσε να έχει στους Έλληνες της Γαλλίας, κυρίως τους φοιτητές. Τα ελληνικά ΜΜΕ περιορίστηκαν σε απλές αναφορές. Στις εξαιρέσεις το εβδομαδιαίο περιοδικό Εικόνες είχε στις 17 Μαΐου 1968, στην κορύφωση των γεγονότων, αναλυτικό ρεπορτάζ για τα όσο συντελούνταν στο Παρίσι. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1971, η εφημερίδα Το Βήμα δημοσίευσε τις «τελευταίες κουβέντες» του Ντε Γκωλ, αποσπάσματα από το βιβλίο του δημοσιογράφου Φρεντερίκ Μπαρέρ το οποίο αναφέρεται στα γεγονότα του Μάη. Τέλος από το 1971 έως το 1973 δημοσιεύτηκαν πολλά βιβλία, τα περισσότερα, των πρωταγωνιστών του Μάη, ιδιαίτερα εκείνων της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς.
Τον Νοέμβριο του 1973 η Ελλάδα συγκλονίστηκε από την εξέγερση στο Πολυτεχνείο στην Αθήνα αλλά και στις τρεις άλλες πόλεις που είχαν πανεπιστήμια.
Βάρυνε η εικόνα του Μάη στην εξέγερση του Πολυτεχνείου; Πολλοί πρωταγωνιστές του Πολυτεχνείου λένε ότι βάρυνε. «Πολλοί αναφέρονται στο Πολυτεχνείο του 1973 ως τον ελληνικό Μάη του 1968. Επιρροή ασφαλώς υπήρξε». Γράφει η Μαρία Δαμανάκη. «Κάτι είχαμε πάρει χαμπάρι», σημειώνει ο Δημήτρης Παπαχρήστος. «Τον Μάη δεν τον παρακολουθήσαμε μόνο από τις εκπομπές των ξένων ραδιοσταθμών», γράφει η Νάντια Βαλαβάνη. «Τον διαβάσαμε και τον μελετήσαμε και από τα ξενόγλωσσα βιβλία που αγοράζαμε ταχυδρομικά από βιβλιοπωλεία της Αγγλίας και της Γαλλίας».
Με τη Μεταπολίτευση ο Μάης είναι έντονος στις φοιτητικές παρατάξεις ιδιαίτερα της Ανανεωτικής Αριστεράς. Αυτό φαίνεται να κοπάζει μετά τη δεκαετία του 1980. Οι σχετικές συζητήσεις δυναμώνουν μετά το 2000 ιδιαίτερα το 2008 και το 2018 με την επέτειο των 40 και 50 χρόνων αντίστοιχα. Παρά τη δημοσιότητα ο Γαλλικός Μάης δεν φαίνεται να είναι τυπωμένος στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων. Σύμφωνα με έρευνα κοινής γνώμης το 2012 «το 25% των Ελλήνων γνωρίζει λίγο ως πολύ για το Μάη του ’68. Πρόκειται κατά τεκμήριο για νέους». Το 25% αναμφίβολα είναι υψηλό ποσοστό. Από έρευνά μου το 2018 σε φοιτητές του Πανεπιστημίου Πατρών το ποσοστό φαίνεται να είναι αρκετά χαμηλότερο. Με δύο λόγια, παρά τα κείμενα και τις σχετικές, συνήθως επετειακές, συζητήσεις,, ο Μάης του 1968 είναι γνωστός ως συμβάν και ως εξέγερση σε τμήμα των Ελλήνων, αλλά ο αριθμός τους είναι περιορισμένος.
Πώς διαβάζουν τον Μάη; Οι αναγνώσεις είναι ομόλογες με αυτές του Πολυτεχνείου, με τη διαφορά ότι το δεύτερο είναι περισσότερο θετικά χρωματισμένο λόγω και της αντίθεσής του στη Δικτατορία. Θα έλεγα ότι οι προσλήψεις του Μάη διαμεσολαβούν και διαμεσολαβούνται από τις αναγνώσεις του Πολυτεχνείου. Υπό το πρίσμα αυτό μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερεις αναγνώσεις. Η πρώτη, κοινή στο χώρο της Γαλλικής ακροδεξιάς, και μέσω αυτής και της ελληνικής, διαβάζει το συμβάν ως έκφραση της αταξίας/αναρχίας, τη θεωρεί αντεθνική ως προς το ιδεολογικό της φορτίο. Θεωρείται ως σημείο καμπής της ηγεμονίας της Αριστεράς.
Η δεύτερη, κοινή, με αποχρώσεις στην κομμουνιστική Αριστερά και στις δύο χώρες, εγγράφει και τα δύο συμβάντα στην αέναη πάλη της εργατικής τάξης και των συμμάχων της στην ιστορική πάλη για την οικοδόμηση μιας άλλης κοινωνίας.
Μία τρίτη προσέγγιση, ανιχνεύσιμη κυρίως στους χώρους της ευρύτερης Αριστεράς, κοινοβουλευτικής και εξωκοινοβουλευτικής, ανακαλεί μερικά την προηγούμενη αλλά διαφοροποιείται σε δύο σημεία: ως προς τις κινητήριες κοινωνικές δυνάμεις της εξέγερσης και τη σχέση τους με τα πολιτικά κόμματα και ως προς τη σχέση τους με κάθε λογής εξουσία.
Τα τελευταία χρόνια κέρδισε έδαφος μία τέταρτη ανάγνωση, γεγονός που συνδέεται με τις γενικότερες ιδεολογικές ζυμώσεις. Έχει κοινά με την τρίτη ανάγνωση αλλά διαφοροποιείται και ως προς τους φορείς του συμβάντος και ως προς τις σχέσεις τους με τις πολιτικές δυνάμεις. Η ανάγνωση αυτή έχει δύο εκδοχές, μία φιλελεύθερη και μια ριζοσπαστική. Στη φιλελεύθερη εκδοχή ο Μάης αντιπροσωπεύει ένα ρήγμα στον έλεγχο των πολιτικών κομμάτων και μία κραυγή για μια ανοιχτή κοινωνία. Στην ριζοσπαστική, θα την αποκαλούσα φουκωϊκή, ο αντίπαλος είναι η εξουσία εν γένει, ο κοινωνικός έλεγχος.
Δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό της Βουλής των Ελλήνων
