Θεσπρωτιάδα: Η 8η Ωδή αφιερωμένη στον λεβέντικο Τσάμικο Χορό (Ιστορία και προέλευση)
Δημοσιεύθηκε 14/06/2020 | Από user | Σχολιάστε
ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΔΑ: Αρχαία και Νέα Ιστορία της Θεσπρωτίας σε 24 Ωδές σε δεκαπεντασύλλαβους δημοτικούς παραδοσιακούς στίχους, με ιστορικές αναφορές, επεξηγήσεις- και σχόλια.
(Προλεγόμενα το γιατί και τι εστί ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΔΑ-Βλέπε προηγούμενη δημοσίευσή μας).
Ωδή Ογδόη (8) ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΔΑΣ η οποία διαπραγματεύεται την προέλευση και την Ιστορία του λεγόμενου Τσάμικου Χορού
Οι στίχοι της εν λόγω Ωδής :
Ο ΤΣΑΜΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ
Ορε κόσμε ντουνιά και σεις παληοί
Αγόρια και Κορίτσια
Του Τσάμικου Χορού να πώ
Τη χάρη την περίσια
2
Ειν ο χορός της λεβεντιάς
Κι όλη την τέχνη βάζεις
Σαν μπαίνεις πρώτος στο χορό
Και σέρνεις Καγκελάρης
3
Τ άσπρο μαντήλι σαν κρατάς
Και στον αέρα στρίβεις
Καημοί και ντέρτια έξω λές
Κι από μεράκι σβήνεις
4
Κι απ τα στροφογυρίσματα
Βιολιά τα τέλια σπάζουν
Κι απ τα διπλοτσακίσματα
Κλαρίνα αναστενάζουν
5
Το Τσάμικο στην Τσαμουριά
Μέσα στη Θεσπρωτία
Εκεί πρωτοχορεύτηκε
Το λέει κι η Ιστορία
ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ
Η Θεσπρωτία παλαιότερα ήταν γνωστή και με την ονομασία Τσαμουριά.
Η εν λόγω ονομασία προήλθε από τον αρχαίο ποταμό.
Θύαμις ή Καλαμά σήμερα που ετυμολογικά εσήμαινε το ορμητικό ποτάμι ή ο ποταμός ο σφοδρά και βίαια κινούμενος.
Η λέξη “Θύαμις” ετυμολογικά προέρχεται από το ρήμα Θυάω στη Δωρική Διάλεκτο που ήταν η Διάλεκτος των αρχαίων Ηπειρωτών ή το ρήμα Θυίω στην Ιονική Διάλεκτο που ήταν γραμμένη και η Ιλιάδα του Ομήρου.
Στην Ραψωδία Φ 234 της Ιλιάδας αναφέρεται:
« Η δε και Αχιλλεύς μεν δουρυκλυτύς ένθορε έσσω κρημνού απαίξας ο δ επέσσυτο οίδματι θύων πάντα δε όρρυνε ρέεθρα κακούμενος »
Μετάφραση
“ Αυτά είπε και ο Αχιλλέας ο ανδρόκαρδος στον ποταμό από ένα όχτο μέσα πηδά και αυτός ο ποταμός του εχύμηξε με λύσσα, τα νερά του απ άκρη σ άκρη αναταράζοντας »
Ολα δε τα Eτυμολογικά Λεξικά Ξένα και Ελληνικά δέχονται αυτή και μόνο την εκδοχή.
Αναφορικά με τον Τσάμικο Χορό η Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια ΠΥΡΣΟΣ (έκδοση περί το 1930) στη εν λόγω λέξη αναφέρει:
« Τσάμικος –η-ο, , Ο Δημοτικά ο αναφερόμενος εις τους Τσάμηδες, ο των Τσάμηδων Χορός ».
Επίσης το ίδιο αναφέρουν επίσης και όλες οι Λαογραφικές Μελέτες στην συγκεκριμένη λέξη, γράφοντας ότι ο Χορός ο επιλεγόμενος Τσάμικος είναι ο χορός ο οποίος εχορεύετο αρχικά αποκλειστικά στη Θεσπρωτία από τους Ελληνες Τσάμηδες. Ηταν δε αρχικά ο κατ εξοχή Δωρικός Χορός.
Ετσι από τον ποταμό Θύαμη με το πέρασμα των χρόνων η λέξη μεταβλήθηκε σε Τσίαμη και τελικά στους τελευταίους αιώνες πέρασε και ως Τσιαμουριά ή Τσαμουριά.
Ωστόσο
Η γειτονική και φιλική μας όμως Χώρα, η Αλβανία σφετερίζεται διαφορετικά και κατά την βούλησή της την λέξη Τσαμουριά αλλά σε καμιά των περιπτώσεων ιστορικά όσο κι αν προσπαθεί δεν πείθει κανένα και δεν δύναται να της αποδοθεί δίκαιο.
Έξ ίσου ενδιαφέρουσα είναι και η εκδοχή επίσης του γνωστού στην Ηπειρο Γάλλου Ιστορικού Φραγκίσκου ΠΟΥΚΕΒΙΛ ο οποίος διετέλεσε και ο Γενικός Πρόξενος Γαλλίας στην Αυλή του Αλή Πασά στα Γιάννενα 1805-1816. Κατά τον λεπτολόγο και παρατηρητικότατο Γάλλο Ιστορικό στο Βιβλίο του σε εξι τόμους εκδοθέν το 1820 στο Παρίσι Voyage de la Grèce-Ταξίδια ανά την Ελλάδα, η λέξη Τσάμηδες προέρχεται από μια αρχαιότατη Θεσπρωτική Φυλή η οποία ονομάζετο Σάμεις.
Παρατηρείται ότι θέμα της λέξης αυτής Σάμεις, παρουσιάζεται και στο ένα από τέσσερα Χωριά τα οποία αποτελούσαν την Σουλιώτικη Δημοκρτία. (η πρώτη Δημοκρατία που πρωτοεμφανίστηκε στη Χώρα μας)
Αυτα τα τέσσερα χωριά ή το Τετραχώριον όπως επίσης αναφέρονται στην Ιστορία ήσαν το Σούλι ή το Κακοσούλι, η Σαμονίδα, η Κιάφα και ο Αβαρίκος. Πρωτεύουσα αυτής της Σουλιώτικης Δημοκρατίας ήταν το Σούλι, την δε Βουλή των Σουλιωτών την αποτελούσαν οι Φάρες. Το άγραφο δε Σύνταγμα αυτής της Σουλιώτικης Δημοκρατίας περιείχε ένα και μοναδικό άρθρο. Λευτεριά ή Πόλεμος. Αυτό δε το άρθρο τον διατήρησαν οι Σουλιώτες και η Σουλιώτικη Δημοκρατία με θρησκευτική ευλάβεια προς παραδειγματισμό όλων των λαών στην παγκόσμια Ιστορία της ανθρωπότητας σχετικά με την έννοια της Ελευθερίας.
Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΣ
Σύμφωνα με μια σοβαρότατη τηλεοεκπομπή στην Αθήνα με τίτλο “Η ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ” την οποία συμμεριζόμεθα και εμείς, ο χορός αυτός χορεύτηκε επισήμως κατά την ενθρόνιση του πρώτου Βασιλιά της Ελλάδας του Βασιλιά Οθωνα.
Η ενηλικίωση και ο ενθρονισμός του Οθωνα ως Βασιλιάς της Ελλάδος (όλοι οι άλλοι οι μετέπειτα χρηματίσαντες Βασιλείς ήσαν Βασιλείς των Ελλήνων) έλαβε χώρα την 1η Ιουνίου 1835 και η ημέρα αυτή εορτάστηκε με κανονιοβολισμούς , στρατιωτική παρέλαση, φωταγώγηση και επίσημο χορό.
Εκεί λοιπόν οι τότε οπλαρχηγοί άνοιξαν τον Χορό με ένα ωραιότατο Τσάμικο ενώπιον του Βασιλιά Οθωνα και από τότε έγινε πανελληνίως πασίγνωστος αυτός ο χορός.
Ο Μακρυγιάννης στα Απομνημονεύματά του γράφει « από την Εκκλησία μέχρι το Παλάτι ο δρόμος ήταν στολισμένος »
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ
Πρώτος ο οποίος χόρεψε αυτόν τον χορό ήταν ο γιος του Αχιλλλέα ο οποίος ονομάζετο Πύρρος ή Νεοπτόλεμος από την χαρά του για τον θάνατο του Τρώου Ευρύπυλου (Ο Ευρύπυλος σύμφωνα με την Ιλιάδα του Ομήρου είχε θείο τον Βασιλιά της Τροίας Πρίαμο ).
Ετσι από το όνομά του Πύρρος δημιουργήθηκε ο Πυρρίχιος Χορός ή η Πυρρίχη όπως επίσης λέγεται.
Οπως είναι γνωστό ο εν λόγω Πύρρος ή Νεοπτόμεμος δηλαδή ο γιός του Αχιλλέα ο οποίος έλαβε μέρος κατά την άλωση της Τροίας και ήταν και αυτός κρυμμένος μέσα στο Δούρειο Ιππο, μετά την πτώση της Τροίας περί το 1200 π.Χ., οι Ελληνες τότε οπλαρχηγοί έριξαν λαχνό για να δουν τι λάφυρα αναλογεί στον καθένα.
Στον Πύρρο ή Νεοπτόλεμο του έτυχε ο λαχνός να παντρευτεί την Ανδρομάχη η οποία πρώτα ήταν η γυναίκα του Τρώου Εκτωρα τον οποίο Εκτωρα εφόνευσε προηγουμένως ο ίδιος ο Αχιλλέας για να εκδικηθεί τον θάνατο του φίλου του Πάτροκλου τον οποίο είχε φονεύσει επίσης ο Εκτωρας.
Το ζεύγος λοιπόν Πύρρος ή Νεοπτόλεμος και η Ανδρομάχη δεν εγκαταστάθηκα στη Θεσσαλία, αλλά στην αρχαία Ηπειρο. Αγνωστο σε πια Πόλη αν και πιθανολογείται ότι ήταν η αρχαία Πόλη Πασσαρών. Εκεί με τον Πύρρο ή Νεοπτόλεμο θα αποκτήσουν και ένα ένδοξο γιο τον Μολοσσό από τον οποίο κατάγεται μια άλλη ένδοξη ηπειρώτικη φυλή, το έθνος των Μολοσσών.
Μετά η Ανδρομάχη θα έρθει σε τρίτο Γάμο με τον Ελενο με τον οποίο θα αποκτήσουν ένα γιο τον Κεστρίνο, η δε Χώρα αυτή ονομάστηκε Κεστρίνη και είναι σήμερα η περιοχή των Φιλιατών με το ποτάμι δίπλα τον Θύαμη.
Εδώ λοιπόν αναπτύχθηκε ο λεγόμενος δωρικός Πυρρίχιος Χορός ο οποίος μετασχηματίστηκε και εξελίχθηκε με το πέρασμα των χρόνων, σήμερα στον λεγόμενο Τσάμικο Χορό και εδώ κρατάει τις αρχικές ρίζες του αυτός ο χορός , ο οποίος στην αρχή ήταν ένας χορός πολέμου ή καλλίτερα μια οπλομαχητική επίδειξη.
Να αναφερθεί επίσης ότι στο τραγικό έργο με τίτλο Ανδρομάχη ο Τραγικός Ποιητής Ευριπίδης τραγικοποιεί ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Φέρει τον Πύρρο ή Νεοπτόλεμο δηλαδή το γιο του Αχιλλέα να φονεύει και τον μοναδικό και μικρό γιο του Εκτωρα που είχε με την Ανδρομάχη ο οποίος ονομαζόταν Αστυάναξ.
Ήταν η εποχή της Τραγικής Ποίησης στη Ελλάδα, με τους τραγικούς Ποιητές Αισχύλο, Σοφοκλή και Ευριπίδη στην αρχαία Ελλάδα που απαιτούσε να παρουσιάζονται όσο τραγικά μπορούσε και δραματικότατα τα γεγονότα, όπως υπήρξε και η ζωή αυτής της τραγικής και πολυτάραχης γυναίκας της Ανδρομάχης.
Να σημειωθεί επίσης ότι το έργο Ανδρομάχη του Ευριπίδη, παίχτηκε το 420 π.Χ. πιθανότατα στο αρχαίο Θέατρο της Δωδώνης επί βασιλιά Ηπείρου Θαρύπα. (Περίοδος εξουσίας ή βασιλείας αυτού 423-385 π.Χ.)
ΟΙ ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΗΓΕΣ
Περί της Πυρρίχης ή του Πυρρίχιου Χορού αναφορές γίνονται από τους κάτωθι αρχαίους ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥΣ:
Ξενοφών: Κύρου Ανάβασις 6.1.12
Αριστοφάνης: Βάτραχοι 153
Ελληνική Ανθολογία 630δ
Πλάτων: Οι Νόμοι (7-815a) δηλαδή:
815α. « Άρχησαν λέγοι την πολεμικήν δη τούτων, αλλην ούσαν της ειρηνικής ,πυρρίχην αν τις ορθώς προσαγορεύει, τας τε ευλαβείας πασών πληγών και βολών εκνεύσεσι και υπείξε πάση εκπηδήσεσιν εν ύψει και συν ταπεινώσει μιμουμένην ,και ταύτας εναντίας, τας επί τα δραστικά φερόμενα αύ σχήματα , εν τε ταις των τόξων βολαίς και ακοντίων και πασών πληγών μιμήματα επιχειρούσας μιμείσθαι. Το τε ορθό εν τούτοις και το εύτονον , των αγαθών σωμάτων και ψυχών οπόταν γίιγνηται μίμημα ευθυφερές ως το πολύ των του σώματος μελών γιγνόμενον, ορθόν………… »
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
815α « Τον πολεμικό χορό που διαφέρει από τον ειρηνικό.Θα μπορούσαμε να τον ονομάσει κανείς σωστά πυρρίχιο. Αυτός μιμείται απ τη μια μεριά τις κινήσεις που κάνει κάποιος για να αποφύγει όλα τα χτυπήματα που του έρχονται από κοντά ή μακρυά, να πέφτει στο πλάι, να υποχωρεί, να πηδά ψηλά, να πέφτει χαμηλά. Και από την άλλη μεριά τις αντίθετες κινήσεις που προσπαθούν να μιμηθούν τις επιθετικές στάσεις ,τις βολές δηλαδή των τόξων και τις ρίψεις των ακοντίων και τις χειρονομίες που μιμούνται κάθε είδους χτύπημα. Το σωστό κι το συντονισμένο που υπάρχει σε αυτούς τους χορούς ,όταν γίνεται μίμηση των ωραίων σωμάτων και των ωραίων ψυχών πραγματοποιείται όταν το σύνολο των μελών του σώματος διατηρεί την ευθύτητα των γραμμών του……….»
ΟΙ ΣΦΕΤΕΡΙΣΤΕΣ
Τόσο οι Πόντιοι όσο και οι Κρήτες επειδή η σημερινή χορογραφία ομοιάζει λίγο με τα προαναφερθέντα, διεκδικούν αμφότεροι ότι πατρίδα αυτού του χορού της Πυρρίχης είναι αντίστοιχα η δική των
Απαντώνται όμως καθότι Πυρρίχιος ή Πυρρίχη δια της ετυμολογικής και ιστορικής οδού που επικαλεστήκαμε προερχόμενος από τον γιο του Αχιλλέα ο οποίος ονομάζετο Πύρρος ή Nεοπτόλεμος και ο οποίος όπως είδαμε εγκαταστάθηκε μετά την λήξη του Τρωικού Πολέμου περί το 1200 π.Χ. μετά της Ανδρομάχης στην αρχαία Ήπειρο, η δε Ανδρομαχη σε τρίτο γάμο με τον Ελενο εγκαταστάθηκε στην Κεστρίνη της Αρχαίας Θεσπρωτίας, αρχική πατρίδα αυτού του χορού δυνάμεθα να πούμε είναι ο σημερινός Δήμος Φιλιατών. Θεσπρωτίας
( Βλέπε επ αυτού και σχετική Ωδη 13 Θεσπρωτιάδας)
Εδώ λοιπόν στο σημερινό Δήμο Φιλιατών Θεσπρωτιας απαντούνται και βρίσκονται οι ρίζες αυτού του Πυρρίχιου Χορού ο ποιος διαχρονικά έγινε ο σημερινός Τσάμικος Χορός. ο τόσο ωραίος και ο τόσο λεβέντικος !!!!!.
Μετά τιμής
Γρηγόριος ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΣ
Συγγραφέας Ελληνιστής
Δρ. του Πανεπιστημίου της Σορβόννης
Πρόεδρος του ΘΟΥΚΥΔΙΔΕΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΣΥΒΟΤΩΝ
ΙΔΡΥΤΗΣ ΤΟΥ ΘΟΥΚΥΔΙΔΕΙΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΣΥΒΟΤΩΝ
ΥΓ Ακολουθούν άλλες Ωδές απο τη ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΔΑ
Κατηγορία/ες: Επικαιρότητα, Πολιτισμός
